του Wolfgang Münchau
Μπορεί ο Ματέο Σαλβίνι και η Μαρίν Λε Πεν να μην απειλούν πλέον να βγάλουν τις χώρες τους από την ευρωζώνη, ωστόσο, εάν ποτέ έλθουν στην εξουσία, θα εξακολουθήσουν να είναι επικίνδυνοι για τη νομισματική ένωση.
Ο Ματέο Σαλβίνι είπε πρόσφατα πως το ευρώ είναι «απολύτως μη αναστρέψιμο».
Ο ηγέτης του ιταλικού κόμματος Λέγκα δεν είναι ο μόνος λαϊκιστής στην
Ευρώπη που άλλαξε τακτική για το ευρώ. Ούτε η Μαρίν Λε Πεν, η Γαλλίδα
ηγέτιδα του ακροαριστερού Εθνικού Συναγερμού, επιδιώκει πλέον την έξοδο
από την ευρωζώνη.
Θα πρέπει να είμαστε χαλαροί; Όσο η Ευρωπαϊκή Κεντρική τράπεζα παρέχει απεριόριστη στήριξη στο ευρώ, η μόνη απειλή που μπορούμε να διανοηθούμε για τη συνοχή της ευρωζώνης, μπορεί να είναι πολιτική. Αν οι ηγέτες των περισσότερων ευρωσκεπτικιστικών κομμάτων στην ευρωζώνη έχουν εγκαταλείψει τη μάχη κατά του ευρώ, τότε θα υπέθετε κανείς πως αυτό αποτελεί πηγή ανακούφισης. Ίσως όμως αυτή η εκτίμηση εξακολουθεί να είναι υπερβολικά εφησυχαστική.
Η αίσθηση μιας τέτοιας ανακούφισης εξαρτάται από το πώς ορίζει κανείς την απειλή για την ευρωζώνη και αν πιστεύει τον κ. Σαλβίνι. Δεν γνωρίζουμε τι μπορεί να σκέφτεται. Ούτε τι θα σκέφτεται όταν τελικά καταφέρει να έρθει στην εξουσία. Μπορεί να ψεύδεται.
Αυτό που γνωρίζουμε, όμως, είναι το εξής: κανένας πολιτικός δεν πέτυχε ποτέ με το να απειλεί να καταργήσει το νόμισμα στο οποίο οι ψηφοφόροι του αποκτούν εισόδημα και έχουν αποταμιεύσεις. Και η άλλη όψη είναι πως κι εγώ βλέπω με επιφύλαξη τις δημοσκοπήσεις που αντανακλούν μια υπερβολικά αισιόδοξη άποψη για το ενιαίο νόμισμα. Η κατάσταση θα μπορούσε να αλλάξει γρήγορα σε περίπτωση χρηματοοικονομικής κρίσης.
Οι απόψεις του κ. Σαλβίνι για το ευρώ θα μπορούσαν επίσης να αντιστραφούν ανά πάσα στιγμή. Οι οικονομικοί του σύμβουλοι εξακολουθούν να έχουν στο συρτάρι τους σχεδιασμούς για ένα παράλληλο νόμισμα, τα επωνομαζόμενα mini-BOTs. Θα έδιναν στον κ. Σαλβίνι το περιθώριο για δημοσιονομική χαλάρωση, το οποίο δεν θα είχε εάν έρχονταν στην εξουσία και προσπαθούσε να ακολουθήσει τους κανόνες της ΕΕ για τη φορολόγηση και τις δαπάνες.
Η αποχώρηση από την κυβέρνηση τον Αύγουστο αποδείχθηκε πως ήταν λάθος τακτικής από την πλευρά του κ. Σαλβίνι και έδωσε τη δυνατότητα στους αντιπάλους του να ανασυγκροτηθούν. Έκτοτε όμως έχει ανακτήσει χαμένο έδαφος στην αντιπολίτευση. Το Κίνημα των Πέντε Αστέρων εξακολουθεί να είναι το μεγαλύτερο κόμμα στο ιταλικό κοινοβούλιο. Όμως οι δημοσκοπήσεις δείχνουν σχεδόν πλήρη κατάρρευση της υποστήριξής του –εν όψει δυο σημαντικών περιφερειακών εκλογών τον Ιανουάριο. Αυτό οφείλεται σε ένα συνδυασμό αθετημένων υποσχέσεων και επιβράδυνσης της ιταλικής οικονομίας.
Οι τελευταίες ιταλικές δημοσκοπήσεις δίνουν στη Λέγκα ποσοστό 34%, και στους ακροδεξιούς συμμάχους της, τους Αδελφούς της Ιταλίας, ποσοστό μόλις κάτω από 10%. Αυτό θα ήταν αρκετό για να συνθέσει ο κ. Σαλβίνι μια κυβερνητική πλειοψηφία υπό οποιοδήποτε σύστημα ψηφοφορίας (η ακροδεξιά βρίσκεται αυτή τη στιγμή κοντά στο αποκορύφωμα της δημοφιλίας της).
Στη Γαλλία, η κα. Λε Πεν είναι πολύ πιθανό να θέσει υποψηφιότητα στις προεδρικές εκλογές του 2022. Ο Εμμανουέλ Μακρόν μέχρι στιγμής τα πάει καλά στην προεδρία, όμως τώρα έρχεται αντιμέτωπος με μια ισχυρή αντίδραση στο εσωτερικό της χώρας για τις συνταξιοδοτικές μεταρρυθμίσεις του.
Η κα. Λε Πεν και το κόμμα της είναι στα πρόθυρα της συμμετοχής στην επόμενη φάση των διαμαρτυριών των συνδικάτων κατά των μεταρρυθμίσεων, προκειμένου να σχηματίσει μια αντικαθεστωτική συμμαχία. Έχει γίνει πιο επικίνδυνος αντίπαλος για τον κ. Μακρόν από τις τελευταίες εκλογές, όταν και αυτή έστειλε αντικρουόμενα μηνύματα για το ευρώ. Χωρίς την απειλή αποχώρησης από την ευρωζώνη, η πιο μετριοπαθής κα Λε Πεν θα μπορούσε να έχει μεγαλύτερη απήχηση στους κεντρώους-συντηρητικούς ψηφοφόρους. Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις δίνουν στην κα Λε Πεν 45% σε οποιαδήποτε αναμέτρηση με τον κ. Μακρόν. Αυτό δεν είναι ένα αγεφύρωτο χάσμα.
Εν τω μεταξύ, το ευρώ εξακολουθεί να μην έχει μεταρρυθμιστεί. Το τραπεζικό σύστημα βρίσκεται σε καλύτερη κατάσταση απ΄ότι ήταν κατά τη διάρκεια της κρίσης που ξεκίνησε το 2008, όμως η τραπεζική ένωση είναι ατελής. Η ΕΚΤ έχει προειδοποιήσει πως κομμάτια του εταιρικού τομέα μπορεί να είναι υπερμοχλευμένα και ευάλωτα σε ξαφνικές ή μακροχρόνιες κάμψεις της οικονομίας.
Ίσως ο μεγαλύτερος από τους προβλέψιμους κινδύνους είναι ένα βαθύ τεχνολογικό σοκ. Οι τρεις σημαντικότεροι τομείς της Γερμανίας -η αυτοκινητοβιομηχανία, η μηχανολογία και τα χημικά- βρίσκονται σε πτώση. Οι γερμανικές αυτοκινητοβιομηχανίες είχαν ποντάρει τα πάντα στην τεχνολογία diesel και μόνο τώρα αρχίζουν να προσπαθούν να κερδίσουν το χαμένο έδαφος στην τεχνολογική εξέλιξη των ηλεκτρικών αυτοκινήτων. Η ανεργία ήδη αυξάνεται σε περιοχές με υψηλή συγκέντρωση βιομηχανιών.
Αυτοί που σκέφτονται εφησυχαστικά λένε πως η ΕΕ και τα κράτη μέλη της πάντα προχωρούν σε μεταρρυθμίσεις σε δύσκολους καιρούς: το μοτό είναι ποτέ να μην αφήνεις μια κρίση να πηγαίνει χαμένη. Δεν είμαι σίγουρος πως αυτό ισχύει πλέον, σίγουρα όχι για την ΕΕ. Φοβάμαι πως η ώρα για βαθιές μεταρρυθμίσεις στην ευρωζώνη ήρθε και παρήλθε.
Αν και όταν οι λαϊκιστές καταφέρουν να αποκτήσουν την εξουσία στη Γαλλία και στην Ιταλία, το μέλλον του ευρώ θα είναι στα χέρια τους. Θεσμικά, η ευρωζώνη θα βρίσκεται σε παρόμοια κατάσταση με τη σημερινή. Η σημαντικότερη μεταρρύθμιση διακυβέρνησης που συμφωνήθηκε κατά τη διάρκεια τις τελευταίας κρίσης -ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας -απαιτεί ομόφωνη στήριξη από όλα τα κράτη-μέλη προτού εκταμιεύσει χρήματα διάσωσης.
Αν έρθουν ποτέ στην εξουσία ο κ. Σαλβίνι και η κα. Λε Πεν, τότε θα έχουν το δικαίωμα άσκησης βέτο. Αυτό που έχει αλλάξει είναι πως δεν απειλούν πλέον να αποχωρήσουν. Κινούνται πιο έξυπνα. Όμως μπορεί να είναι εξίσου επικίνδυνοι.
Μπορεί ο Ματέο Σαλβίνι και η Μαρίν Λε Πεν να μην απειλούν πλέον να βγάλουν τις χώρες τους από την ευρωζώνη, ωστόσο, εάν ποτέ έλθουν στην εξουσία, θα εξακολουθήσουν να είναι επικίνδυνοι για τη νομισματική ένωση.
Θα πρέπει να είμαστε χαλαροί; Όσο η Ευρωπαϊκή Κεντρική τράπεζα παρέχει απεριόριστη στήριξη στο ευρώ, η μόνη απειλή που μπορούμε να διανοηθούμε για τη συνοχή της ευρωζώνης, μπορεί να είναι πολιτική. Αν οι ηγέτες των περισσότερων ευρωσκεπτικιστικών κομμάτων στην ευρωζώνη έχουν εγκαταλείψει τη μάχη κατά του ευρώ, τότε θα υπέθετε κανείς πως αυτό αποτελεί πηγή ανακούφισης. Ίσως όμως αυτή η εκτίμηση εξακολουθεί να είναι υπερβολικά εφησυχαστική.
Η αίσθηση μιας τέτοιας ανακούφισης εξαρτάται από το πώς ορίζει κανείς την απειλή για την ευρωζώνη και αν πιστεύει τον κ. Σαλβίνι. Δεν γνωρίζουμε τι μπορεί να σκέφτεται. Ούτε τι θα σκέφτεται όταν τελικά καταφέρει να έρθει στην εξουσία. Μπορεί να ψεύδεται.
Αυτό που γνωρίζουμε, όμως, είναι το εξής: κανένας πολιτικός δεν πέτυχε ποτέ με το να απειλεί να καταργήσει το νόμισμα στο οποίο οι ψηφοφόροι του αποκτούν εισόδημα και έχουν αποταμιεύσεις. Και η άλλη όψη είναι πως κι εγώ βλέπω με επιφύλαξη τις δημοσκοπήσεις που αντανακλούν μια υπερβολικά αισιόδοξη άποψη για το ενιαίο νόμισμα. Η κατάσταση θα μπορούσε να αλλάξει γρήγορα σε περίπτωση χρηματοοικονομικής κρίσης.
Οι απόψεις του κ. Σαλβίνι για το ευρώ θα μπορούσαν επίσης να αντιστραφούν ανά πάσα στιγμή. Οι οικονομικοί του σύμβουλοι εξακολουθούν να έχουν στο συρτάρι τους σχεδιασμούς για ένα παράλληλο νόμισμα, τα επωνομαζόμενα mini-BOTs. Θα έδιναν στον κ. Σαλβίνι το περιθώριο για δημοσιονομική χαλάρωση, το οποίο δεν θα είχε εάν έρχονταν στην εξουσία και προσπαθούσε να ακολουθήσει τους κανόνες της ΕΕ για τη φορολόγηση και τις δαπάνες.
Η αποχώρηση από την κυβέρνηση τον Αύγουστο αποδείχθηκε πως ήταν λάθος τακτικής από την πλευρά του κ. Σαλβίνι και έδωσε τη δυνατότητα στους αντιπάλους του να ανασυγκροτηθούν. Έκτοτε όμως έχει ανακτήσει χαμένο έδαφος στην αντιπολίτευση. Το Κίνημα των Πέντε Αστέρων εξακολουθεί να είναι το μεγαλύτερο κόμμα στο ιταλικό κοινοβούλιο. Όμως οι δημοσκοπήσεις δείχνουν σχεδόν πλήρη κατάρρευση της υποστήριξής του –εν όψει δυο σημαντικών περιφερειακών εκλογών τον Ιανουάριο. Αυτό οφείλεται σε ένα συνδυασμό αθετημένων υποσχέσεων και επιβράδυνσης της ιταλικής οικονομίας.
Οι τελευταίες ιταλικές δημοσκοπήσεις δίνουν στη Λέγκα ποσοστό 34%, και στους ακροδεξιούς συμμάχους της, τους Αδελφούς της Ιταλίας, ποσοστό μόλις κάτω από 10%. Αυτό θα ήταν αρκετό για να συνθέσει ο κ. Σαλβίνι μια κυβερνητική πλειοψηφία υπό οποιοδήποτε σύστημα ψηφοφορίας (η ακροδεξιά βρίσκεται αυτή τη στιγμή κοντά στο αποκορύφωμα της δημοφιλίας της).
Στη Γαλλία, η κα. Λε Πεν είναι πολύ πιθανό να θέσει υποψηφιότητα στις προεδρικές εκλογές του 2022. Ο Εμμανουέλ Μακρόν μέχρι στιγμής τα πάει καλά στην προεδρία, όμως τώρα έρχεται αντιμέτωπος με μια ισχυρή αντίδραση στο εσωτερικό της χώρας για τις συνταξιοδοτικές μεταρρυθμίσεις του.
Η κα. Λε Πεν και το κόμμα της είναι στα πρόθυρα της συμμετοχής στην επόμενη φάση των διαμαρτυριών των συνδικάτων κατά των μεταρρυθμίσεων, προκειμένου να σχηματίσει μια αντικαθεστωτική συμμαχία. Έχει γίνει πιο επικίνδυνος αντίπαλος για τον κ. Μακρόν από τις τελευταίες εκλογές, όταν και αυτή έστειλε αντικρουόμενα μηνύματα για το ευρώ. Χωρίς την απειλή αποχώρησης από την ευρωζώνη, η πιο μετριοπαθής κα Λε Πεν θα μπορούσε να έχει μεγαλύτερη απήχηση στους κεντρώους-συντηρητικούς ψηφοφόρους. Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις δίνουν στην κα Λε Πεν 45% σε οποιαδήποτε αναμέτρηση με τον κ. Μακρόν. Αυτό δεν είναι ένα αγεφύρωτο χάσμα.
Εν τω μεταξύ, το ευρώ εξακολουθεί να μην έχει μεταρρυθμιστεί. Το τραπεζικό σύστημα βρίσκεται σε καλύτερη κατάσταση απ΄ότι ήταν κατά τη διάρκεια της κρίσης που ξεκίνησε το 2008, όμως η τραπεζική ένωση είναι ατελής. Η ΕΚΤ έχει προειδοποιήσει πως κομμάτια του εταιρικού τομέα μπορεί να είναι υπερμοχλευμένα και ευάλωτα σε ξαφνικές ή μακροχρόνιες κάμψεις της οικονομίας.
Ίσως ο μεγαλύτερος από τους προβλέψιμους κινδύνους είναι ένα βαθύ τεχνολογικό σοκ. Οι τρεις σημαντικότεροι τομείς της Γερμανίας -η αυτοκινητοβιομηχανία, η μηχανολογία και τα χημικά- βρίσκονται σε πτώση. Οι γερμανικές αυτοκινητοβιομηχανίες είχαν ποντάρει τα πάντα στην τεχνολογία diesel και μόνο τώρα αρχίζουν να προσπαθούν να κερδίσουν το χαμένο έδαφος στην τεχνολογική εξέλιξη των ηλεκτρικών αυτοκινήτων. Η ανεργία ήδη αυξάνεται σε περιοχές με υψηλή συγκέντρωση βιομηχανιών.
Αυτοί που σκέφτονται εφησυχαστικά λένε πως η ΕΕ και τα κράτη μέλη της πάντα προχωρούν σε μεταρρυθμίσεις σε δύσκολους καιρούς: το μοτό είναι ποτέ να μην αφήνεις μια κρίση να πηγαίνει χαμένη. Δεν είμαι σίγουρος πως αυτό ισχύει πλέον, σίγουρα όχι για την ΕΕ. Φοβάμαι πως η ώρα για βαθιές μεταρρυθμίσεις στην ευρωζώνη ήρθε και παρήλθε.
Αν και όταν οι λαϊκιστές καταφέρουν να αποκτήσουν την εξουσία στη Γαλλία και στην Ιταλία, το μέλλον του ευρώ θα είναι στα χέρια τους. Θεσμικά, η ευρωζώνη θα βρίσκεται σε παρόμοια κατάσταση με τη σημερινή. Η σημαντικότερη μεταρρύθμιση διακυβέρνησης που συμφωνήθηκε κατά τη διάρκεια τις τελευταίας κρίσης -ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας -απαιτεί ομόφωνη στήριξη από όλα τα κράτη-μέλη προτού εκταμιεύσει χρήματα διάσωσης.
Αν έρθουν ποτέ στην εξουσία ο κ. Σαλβίνι και η κα. Λε Πεν, τότε θα έχουν το δικαίωμα άσκησης βέτο. Αυτό που έχει αλλάξει είναι πως δεν απειλούν πλέον να αποχωρήσουν. Κινούνται πιο έξυπνα. Όμως μπορεί να είναι εξίσου επικίνδυνοι.
© The Financial Times Limited 2019. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation
Σχόλια