Η φάρμα των ζώων.

Κώστας Λεϊμονής Μέσα από το πρίσμα του συγγραφέα και αναγνώστη, θα ξεδιπλωθούν κάποιες σκέψεις μου πάνω σε βιβλία που με κίνησαν, με ξεκούνησαν, με σκούντησαν και μου ψιθύρισαν νοήματα και μηνύματα. Ξεκινάμε με τη Φάρμα των ζώων (εκδόσεις Κάκτος, 1979). Ο Τζωρτζ Όργουελ αποτελεί έναν καθαρά πολιτικό συγγραφέα. Εν προκειμένω λοιπόν, αφήστε την φαντασία σας να οδηγήσει τη σκέψη, αγκαλιάστε το σουρεαλισμό και δώστε λόγο στα ζώα της φύσης. Μόνο υπ’ αυτές τις τρεις προϋποθέσεις, μπορεί κανείς να "βγάλει εισιτήριο" για τη Φάρμα των Ζώων. ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ

Κανονικά απαιτείται διατριβή, διότι ένα αριστούργημα, όπως το συγκεκριμένο, με κρυμμένα νοήματα σε κάθε του σελίδα, χρειάζεται κανείς αναλύσεις επί αναλύσεων, για να πει ότι απορρόφησε την κάθε του ιδέα. Παρ' όλα αυτά, θα αποπειραθώ να σας εισάγω σε αυτό, κάνοντας νύξη στα απολύτως απαραίτητα και δημιουργώντας σας τη σωκρατική σπίθα, ώστε να το εξερευνήσετε και μόνοι σας. Οι χαρακτήρες είναι χωρισμένοι, κατά τη γνώμη του γράφοντα, σε τέσσερις κατηγορίες - ομάδες:

1. Οι άνθρωποι (ανεξαρτήτως περαιτέρω διάκρισης)
2. Τα υπάκουα ζώα
3. Τα ζώα - όργανα της τάξης
4. Τα ζώα - αρχηγοί

Οι άνθρωποι

Το βιβλίο ξεκινά κάνοντας αναφορά στον κύριο Τζόουνς, τον κτηματία της φάρμας και αρχηγό των ζώντων οργανισμών. Ο κύριος Τζόουνς αντιπροσωπεύει την αδίστακτη, τυραννική εξουσία που κυβερνά αδυσώπητα το παραγωγικό σώμα του κτήματος: τα ζώα. Η κυριαρχία παρουσιάζεται τόσο πιεστική και κακόβουλη, ώστε η επανάσταση αποτελεί τη μοναδική λύση για την πτώση του καθεστώτος.
Ο άνθρωπος πρέπει να συντριβεί, να παραδώσει τη σκυτάλη σε νέους εξουσιαστές, που θα έχουν εκλεγεί από το λαό. Είναι στιγμή να παραδώσει τα σκήπτρα στα ζώα, τα οποία μόνα τους θα εργαστούν, θα παράγουν τα προς το ζην και θα οργανώσουν τον τρόπο ζωής τους. Αλληγορίες; Πολλές. Όπως το ότι ο άνθρωπος έχει φέρει σε τέτοιο σημείο την κοινωνία, ώστε ακόμη και μια ζωική - άλογη δηλαδή - διοίκηση, θα μπορούσε να αντεπεξέλθει καλύτερα στα κοινωνικά προβλήματα.

Τα υπάκουα ζώα

Τα ζώα εκδιώχνουν τον άνθρωπο και αναλαμβάνουν αυτά τα ηνία της εξουσίας. Με συνοπτικές διαδικασίες επιλέγουν τα γουρούνια, ως τα πιο έξυπνα ζώα, να διοικήσουν τον τόπο. Ο παραλληλισμός με την πλατωνική διάκριση των κοινωνικών στρωμάτων είναι αναπόφευκτος. Η Ιδανική Πολιτεία που ευαγγελίζεται ο φιλόσοφος έρχεται στα χείλη πλέον των νέων κυβερνώντων με αποδέκτες τους κυβερνώμενους. Στους τελευταίους, έρχεται ο συγγραφέας να προσάψει τις πιο βαριές κατηγορίες. Γιατί; Μα διότι δεν ξεσηκώνονται. Δεν αντιδρούν.

Υπάρχουν απλώς ως υποχείρια της εξουσίας των χοίρων. Ας μου επιτραπεί μια μικρή παραλλαγή της γνωστής ρήσης: "Μη χΟΙρων, βέλτιστον..." Στην αρχή δημιουργούν το δικό τους ύμνο της επανάστασης, ο οποίος θα μετατραπεί σε ύπνο της επανάστασης. Λόγια που απλά τους καθησυχάζουν. Πιστεύουν με την πρώτη τα όποια πολιτικά ψέματα τους σερβίρουν οι εξουσιαστές. Αν και με την πάροδο του καιρού, καταλαβαίνουν ότι έχουν κάνει λάθος, καταπίνουν τις ενοχές τους και εθελοτυφλούν ακόμα και στο οφθαλμοφανές παράνομο.

"Αργά ή γρήγορα θα έρθ' η μέρα
που ο τύραννος θα φύγει μακριά,
και της Αγγλίας τα χωράφια ως πέρα
θα τα πατούνε ζώα μοναχά"

Τέσσερις στίχοι από τον Ύμνο, που τραγουδούν άκριτα υπακούοντας έτσι στην πολιτική προπαγάνδα που οι μαέστροι της τεχνηέντως και ευφυώς ασκούν. Στη συνέχεια οι νέοι διοικητές γίνονται βασιλικότεροι του βασιλέως. Προχωρούν σε βιαιότητες και ακόμη και σε δολοφονίες, δικαιολογώντας τα αδικαιολόγητα και λέγοντας δυο - τρία ψεματάκια, για να απαλύνουν τον πόνο των υπολοίπων που "κατάφεραν" να (επι)ζήσουν.

Τα ζώα - όργανα της τάξης

Κι εκείνα άκριτα, με τη διαφορά ότι υποστηρίζουν σθεναρά τους νέους κυβερνήτες, έχοντας κάποια μικρά προνόμια.
Ψίχουλα στο λασπωμένο τους ψωμί.
Οποιαδήποτε ομοιότητα με κόμματα και καταστάσεις ουδεμία σχέση έχει με την πραγματικότητα. (Αν και θα βρισκόσασταν σε καλό δρόμο...)
Η εξουσία εκτροχιάζεται.
Οι διακρίσεις ακολουθούν η μία την άλλη. Αυτός που δεν μπορεί να παράγει, καθαιρείται και δολοφονείται.
Η πολιτική της ευγονικής φλερτάρει επικίνδυνα με τη νέα ιδεολογία.
Οι φύλακες δουλεύουν (εσκεμμένη η επιλογή αντί του εργάζονται) για τους "φιλοσόφους - βασιλείς".
Η βία κάνει την εμφάνισή της ως το αποτελεσματικότερο μέσο επιβολής της τάξης.

Τα ζώα - αρχηγοί

Η σάτιρα των ολοκληρωτικών καθεστώτων από το συγγραφέα φτάνει στο ζενίθ της εδώ.(βλ. και σταλινικό φαινόμενο, ως ιστορικό εφαλτήριο του έργου). Η νέα αρχή αποτελεί την καυστική απεικόνιση της καινούριας και ελπιδοφόρας ηγεσίας που, μόλις έρθει στην εξουσία, γίνεται ό,τι και όλες οι προηγούμενες. Ο κύκλος της υποκρισίας κλείνει με την ανάδειξη της νέας διοίκησης, λέγοντας ουσιαστικά στον αναγνώστη να μην περιμένει καλύτερες μέρες, διότι όλοι πάνω - κάτω είναι ίδιοι.
Έφοδοι, εντολές χωρίς έρεισμα, αυταρχισμός και αποκοπή από τις ανάγκες της κοινωνίας εντείνονται όλο και περισσότερο με την πάροδο του χρόνου. Έλλειψη πλήρους ενδιαφέροντος. Στο τέλος, δε, απατούν τις ίδιες τους τις αρχές, εκείνες του επονομαζόμενου "Ζωισμού" και συναλλάσσονται με τους ανθρώπους.

Ο Όργουελ τονίζει κυρίως ότι η εναλλαγή εξουσίας, αν δεν συνοδεύεται παράλληλα με την αφύπνιση της εθνικής συνείδησης, οδηγεί σε μια απλή ανακύκλωση των ηγετικών ηνίων και σε τίποτε ουσιωδέστερο. Η όποια δημοκρατική νομιμοποίηση επέχει ρόλο πολιτικής έγκρισης και αναλώνεται στη δύναμη της φαινομενικότητάς της.
Στο τέλος του έργου, κάπου στον τοίχο του Κτήματος ήταν πια γραμμένο το εξής: "Όλα τα ζώα είναι ίσα. Αλλά μερικά ζώα είναι πιο ίσα από τα άλλα". Παρ' όλα αυτά, τα ζώα δεν έπαψαν ποτέ να ελπίζουν.