Παναγιώτης Ήφαιστος Οι παθολογίες της Ελλάδας, που οδηγούν τους σύγχρονους Έλληνες από τη μια συμφορά στην άλλη, καταμαρτυρούνται καθημερινά. Εδώ θα σταθούμε στα ύστερα γεγονότα στον πολιτικό στίβο που υποδηλώνουν το έλλειμμα ή και την παντελή ανυπαρξία εθνικής στρατηγικής. Χαρακτηριστικά, ο απερχόμενος υπουργός Εξωτερικών παραδίδοντας το χαρτοφυλάκιό του στον κ. Αλέξη Τσίπρα ανακοίνωσε αποφάσεις που βρίσκονται ακόμη στο στάδιο επεξεργασίας για έναρξη επέκτασης των χωρικών υδάτων της Ελληνικής Δημοκρατίας σε κάποιες θαλάσσιες περιοχές της επικράτειας αλλά όχι σ’ όλες.
Σίγουρα όχι εκεί όπου και το πρόβλημά μας, δηλαδή στο ανατολικό Αιγαίο. Εξαγγέλθηκε, δηλαδή, η διαδικασία που θόλωσε την ουσία, ή καλύτερα είχαμε στρατηγικό κρυφτούλι που επαύξησε την στρατηγική αναξιοπιστία της Ελλάδας των τελευταίων δεκαετιών και που προκάλεσε την συντεταγμένη αντίδραση μιας -ανεξαρτήτως προβλημάτων- πανέτοιμης Τουρκίας.
Τα γεγονότα των τελευταίων μηνών που αποκορυφώθηκαν στο τελευταίο Υπουργικό Συμβούλιο του Οκτωβρίου, αναδεικνύουν το μείζον πρόβλημα της χώρας, δηλαδή τα πλήγματα κατά της αξιοπιστίας του κράτους, από αυτούς των οποίων αποστολή είναι να το υπερασπίζονται. Ματαιώνουν, επίσης, κάθε προσδοκία πως θα υπάρξει έστω και κατ’ ελάχιστον στοιχειώδης σοβαρότητα για τα μεγάλα προβλήματα της χώρας, ενώ τίθεται πλέον επί τάπητος κατά πόσο το ελληνικό κράτος θα επιβιώσει.
Το γεγονός ότι οικονομικά πλέον το ελληνικό κράτος δεν είναι βιώσιμο το γνωρίζουμε, αλλά και το νιώθουμε καθημερινά από τα πλήγματα του μεταμοντέρνου πολέμου. Αυτό, όμως, είναι το αποτέλεσμα όχι το αίτιο. Το αίτιο αφορά το γεγονός πως αν και γνωστό στο παρελθόν, ολοφάνερα πλέον επαληθεύεται πως ως κρατική οντότητα δεν πληροί πολλές από τις προϋποθέσεις βιωσιμότητας κάθε εθνικά ανεξάρτητου / πολιτικά κυρίαρχου εθνικού κράτους.
Κατά πρώτον, όπως δήλωσε ο ίδιος ο απερχόμενος υπουργός Εξωτερικών στο επίμαχο Υπουργικό Συμβούλιο, βρέθηκε μπροστά σε απρόσμενες καταστάσεις. Κυρίως αλλά όχι μόνο, γιατί προηγήθηκε συνάντηση του πρωθυπουργού με τον υπουργό Άμυνας. Αυτή η συνάντηση αφορούσε το κύριο ζήτημα που κυριαρχεί στο μυαλό των πολιτικών μας, δηλαδή το πώς θα κατορθώσουν, παρά τις χαώδεις διαφορές αναφορικά με το «Μακεδονικό», να μείνουν στις καρέκλες μέχρι μια κάποια ημερομηνία. Εάν έτσι έχουν τα πράγματα, εύλογα κανείς διερωτάται, εάν πιάσαμε ή δεν πιάσαμε πάτο.
Εν αγνοία του υπουργού Εξωτερικών
Οι δηλώσεις του υπουργού Άμυνας στις ΗΠΑ αναδεικνύουν πολλές παθολογίες. Και αυτό ανεξάρτητα εάν έγιναν ή όχι σε συνεννόηση με τον πρωθυπουργό και ανεξάρτητα του κατά πόσο κινούνται προς την σωστή κατεύθυνση ως επιλογή εξωτερικής πολιτικής. Σημασία έχει ότι εν αγνοία του υπουργού Εξωτερικών -ίσως και του πρωθυπουργού- υποδήλωναν, όπως υποστηρίχθηκε, μια αλλαγή εξωτερικής πολιτικής.Εύλογα ερωτά κανείς: Έγιναν εν γνώσει και μετά από συμφωνία με τους αρμόδιους και ιεραρχικά υπεύθυνους των στρατηγικών αποφάσεων των ΗΠΑ; Δεν εννοούμε βέβαια κάποιους υπαλλήλους ή εφήμερους πολιτικούς δέκατης τάξης που κυκλοφορούν στο Πεντάγωνο ή στους διαδρόμους της εξουσίας. Εννοούμε αυτούς που στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι ιεραρχικά οι σημαντικότεροι στην χάραξη και εφαρμογή στρατηγικής.
Πέραν του ότι ακόμη και «συμφωνίες» με τους πρωταγωνιστές των αποφάσεων μιας συγκεκριμένης περιόδου ενδέχεται να ανατραπούν λόγω ανεβοκατεβάσματος προσώπων, εδώ υπάρχει μια άλλη διάσταση που συχνά δεν λαμβάνεται υπόψη: Ενώ οι μακροχρόνιοι και μεσοπρόθεσμοι στρατηγικοί σκοποί είναι συνήθως σταθεροί, ανεξαρτήτως προσώπων, οι βραχυχρόνιες επιλογές και αποφάσεις διαρκώς κυμαίνονται όπως τα πράγματα εξελίσσονται μέσα στην δίνη της διεθνούς πολιτικής.
Κρίσιμα ερωτήματα
Ερωτήματα που ανακύπτουν είναι πολλά και κρίσιμα: Οι δηλώσεις του υπουργού Άμυνας ήταν εν γνώσει του πρωθυπουργού; Έτυχαν επεξεργασίας και προετοιμασίας πριν πάει τις ΗΠΑ ο υπουργός Άμυνας; Ο υπουργός Εξωτερικών, πάντως, παραγκωνίστηκε επιδεικτικά. Ακόμη, με τις εναλλακτικές και διαφορετικές θέσεις που έκανε δημόσια συμφωνούν οι ΗΠΑ και εάν ναι ποιοι ακριβώς συμφωνούν στις ΗΠΑ;Εάν «μισοσυμφωνούν» ή ώθησαν τον υπουργό Άμυνας να τις κάνει, ερωτάται: Μήπως σημαίνει κάποιο περιφερειακό modus vivendi μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας στα Βαλκάνια; Δεν θα ήταν κακή εξέλιξη εάν εμείς ήμασταν πρωταγωνιστές αντί ολοφάνερα να γίνουμε πιόνια και αντί να εισέλθουμε σε γεωπολιτικές συμπληγάδες, λόγω επιδείνωσης σχέσεων Αθήνας-Μόσχας.
Ένα κράτος πρέπει να είναι έτοιμο να ελίσσεται και να συναλλάσσεται προσεκτικά, χωρίς όμως να παγιδεύεται. Δεδομένη θα πρέπει να είναι η συνέπεια με τις συμμαχίες στις οποίες συμμετέχει (στις οποίες συμμετέχει δεν «ανήκει»). Κύρια μέριμνα της στρατηγικής ενός περιφερειακού κράτους είναι η γνώση των γεωπολιτικών ισορροπιών και η γνώση των στρατηγικών των μεγάλων δυνάμεων πλανητικά και περιφερειακά.
Καθότι οι σχέσεις των ηγεμονικών δυνάμεων συμπλέκουν τοπικά, περιφερειακά και πλανητικά γεγονότα όπου σε μερικά μπορούν να συγκλίνουν και σε άλλα μπορούν να διαφωνούν ή να συγκρούονται ανάλογα με το πώς εξελίσσονται μικρές και μεγάλες δίνες της διεθνούς πολιτικής. Είναι γνωστό, για παράδειγμα, ότι αυτό που μακροχρόνια ενδιαφέρει τις ΗΠΑ είναι η Ρωσία να μην κατέβει στα «θερμά νερά», ενώ οι περισσότεροι αναλυτές της στρατηγικής συμφωνούν πως μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα σε πλανητικό επίπεδο ο κυριότερος σύμμαχος των ΗΠΑ απέναντι στην Κίνα, λογικά, θα είναι η Ρωσία.
Τα πράγματα περιπλέκονται
Πως συνδέονται όλα αυτά με την Συμφωνία των Πρεσπών ως προς την οποία η κεκτημένη ταχύτητα οίκοι οδηγεί πολλούς να μιλούν «μακεδονικά» με περισσότερο φανατισμό απ’ ότι οι Σκοπιανοί, ενώ απερίσκεπτα -δια ασήμαντον αφορμή εφήμερου χαρακτήρα- οι διπλωματικές σχέσεις Αθήνας-Μόσχας καταβυθίστηκαν; Έτσι χαράσσουν και εφαρμόζουν στρατηγική τα κράτη; Σπασμωδικά, νευρικά, συναισθηματικά και υπό την επήρεια αβάσταχτων νομικίστικων αντιλήψεων;Τώρα, τα πράγματα περιπλέκονται εάν λάβουμε υπόψη ότι ο υπουργός Άμυνας επισκέπτεται τη Μόσχα και μάλιστα πριν τον πρωθυπουργό, ενώ ο παραιτηθείς υπουργός Εξωτερικών είναι γνωστό ότι είναι ανεπιθύμητος εκεί. Χάος, αβεβαιότητα, αλληλοκατηγορίες σε προσωπικό επίπεδο, δουλειές του ποδαριού, παραγκώνιση κρατικών λειτουργών, προσωπικές αντί κρατικές στρατηγικές, υπόγειες διασυνδέσεις με κομματικά και ιδεολογικά ζητήματα που αφορούν την «καρέκλα» και μετάδοση παραστάσεων κρατικής αναξιοπιστίας και αναλώσιμου κράτους.
Την πιο πάνω εικόνα κανείς θα πρέπει να την συγκρίνει με το συμβαίνει στην Τουρκία, συγκεκριμένα μετά τις δικές μας εξαγγελίες του ποδαριού επί ζητημάτων μείζονος σημασίας. Στην Τουρκία και παρά τα πολύ μεγάλα εσωτερικά προβλήματα που διαίρεσαν την παρούσα εξουσία με την προηγούμενη και παρά το γεγονός ότι ο Ερντογάν κάνει ένα μεγάλο αγώνα ελέγχου του κράτους, οι αντιδράσεις στις ελληνικές εξαγγελίες του ποδαριού ήταν ακαριαίες. Οι δε στάσεις, θέσεις και ενέργειες του τουρκικού κράτους που ακολούθησαν ήταν καλά προετοιμασμένες και παραδειγματικές:
Αφενός, αποδείχθηκε ότι ως κράτος και ανεξαρτήτως εξουσίας διαθέτει κρατικά επιτελεία που παράγουν εναλλακτικά σχέδια και αποφάσεις, στην βάση των οποίων η πολιτική ηγεσία μεγιστοποιεί τα κέρδη. Αφετέρου, στο ίδιο ακριβώς πλαίσιο, κυβέρνηση και κρατικά επιτελεία έχουν προσδιορίσει και ιεραρχήσει τα εθνικά συμφέροντα και οι βραχυχρόνιες επιλογές, στάσεις και αποφάσεις διακρίνονται από στρατηγικό ορθολογισμό, συμβατό με τα δεδομένα κάθε στιγμής.
Για παράδειγμα, το 1974 λόγω του πραξικοπήματος στην Κύπρο, το 1996 πριν τα Ίμια λόγω αβάσταχτων εσωτερικών διαιρέσεων και τον Οκτώβριο 2018, λόγω μιας διχασμένης Ελλάδας με επίκεντρο εσωτερικής διαμάχης το «Μακεδονικό». Ακόμη, έχουμε ένα διαφοροποιημένο πολιτικό σύστημα όπου οι διαφωνίες κυριαρχούν ακόμη και όσον αφορά τα έσχατα συμφέροντα ενός κράτους. Η κορύφωση της παρακμής είναι ένα διαιρεμένο υπουργικό συμβούλιο μεταξύ πρωθυπουργού, υπουργού εξωτερικών και υπουργού άμυνας και μια παρατεταμένη συζήτηση αμέσως μετά με άξονες τα προσωπικά ζητήματα και τις καρέκλες εξουσίας.
Οι Τούρκοι σταθμίζουν τις λέξεις τους
Αντίθετα, απέναντι στην Τουρκία είχαμε πολιτικούς και στρατιωτικούς που γνωρίζουν ότι «όταν οι στρατιωτικοί και οι πολιτικοί μιλούν για ζητήματα εθνικής στρατηγικής ακόμη και οι μορφασμοί του προσώπου μετρούν αρνητικά ή θετικά πάνω στην πλάστιγγα της αποτρεπτικής αξιοπιστίας του κράτους». Ακόμη, πριν ένα υπεύθυνο πρόσωπο πει κάτι δημοσίως ζυγίζει και σταθμίζει κάθε λέξη (και τους μορφασμούς του προσώπου εάν είναι προφορική). Η τουρκική τακτική διαμορφώνεται σύμφωνα με την εξέλιξη των πραγμάτων εδώ.Αυτή η επίδειξη στρατηγικής σοβαρότητας και αξιοπιστίας των Τούρκων είναι πολύ γνωστή στα εγχειρίδια στρατηγικής: Αφού τα πολιτικά πρόσωπα έκαναν διάφορες συγκλίνουσες και συμπληρωματικές προσεγμένες δηλώσεις, ακολούθησε ο υπουργός που «πυροβολεί» το κράτος που δεν συμμορφώνεται με την τουρκική θέληση. Εν προκειμένω την Ελλάδα με το casus belli. Casus belli το οποίο οι Τούρκοι άρπαξαν την ευκαιρία των ελληνικών διαιρέσεων για να επαναλάβουν, να το συνοδεύσουν με αναθεωρητικούς χάρτες που καθιστούν την Ανατολική Μεσόγειο από την Κρήτη μέχρι την Συρία τουρκική λίμνη και για να εκπέμψουν διαδοχικές απειλές κάθε είδους.
Έτσι, ο Τούρκος υπουργός Άμυνας, Χουλούσι Ακάρ, επιδεικνύοντας χάρτη γεμάτο αυθαίρετες τεθλασμένες γραμμές, αξιώνει υφαλοκρηπίδα ακόμη και νοτίως της Κρήτης. Μετά από είκοσι χρόνια αμφισβητεί ξανά τις πρόνοιες του διεθνούς δικαίου για την Γαύδο αλλά και άλλων νησιών. Με την Ελλάδα να επιδίδεται σε έναν πολιτικό εμφύλιο και τους πολιτικούς να υβρίζουν τους πολίτες ως ετερόκλητο όχλο, ο χάρτης αυτός αφορά μεγάλα ελληνικά συμφέροντα που σχετίζονται με τον υποθαλάσσιο πλούτο, τους αγωγούς φυσικού αερίου και ηλεκτρικού ρεύματος. Είναι, λοιπόν, ένα πράγμα το στρατηγικό κρυφτούλι και οι εξαγγελίες ενός υπουργού Εξωτερικών που αποχωρεί επεισοδιακά και άλλο οι τουρκικές αποφάσεις που σκιαγραφήσαμε.
Στερούμενοι δομών χάραξης στρατηγικής
Αναδύθηκαν όλα μας τα προβλήματα και κυρίως καταμαρτυρήθηκε για μια ακόμη φορά ότι η Ελλάδα στερείται δομών χάραξης και εφαρμογής εθνικής στρατηγικής. Συχνά, οι εκάστοτε πολιτικοί θεωρούν την εξωτερική πολιτική προσωπική τους υπόθεση. Ένα σύνηθες νεοελληνικό φαινόμενο είναι ο παραγκωνισμός των κρατικών λειτουργών και η συμφόρηση στα κρίσιμα υπουργεία από ιδεολογικούς ή κομματικούς φίλους ή περιφερόμενους φορείς διαφόρων νομικών τίτλων (για το σχέδιο Αναν και το δίκαιο της θάλασσας ισχύει το scripta manent και οι επώνυμες αναφορές περιττεύουν).Αυτή είναι η κατάστασή μας στην Ελλάδα στο επίπεδο του κράτους και του πολιτικού μας συστήματος. Καταμαρτυρείται η απουσία επιτελικών κρατικών θεσμών διαρκούς έγκυρης / αξιόπιστης πληροφόρησης, χάραξης σχεδίων, προσδιορισμού εναλλακτικών αποφάσεων και πλαισίου διαρκούς στάθμισης και εκτίμησης των πραγμάτων για να λαμβάνεται η καταλληλότερη απόφαση κάθε φορά και ανά πάσα στιγμή.
Έτσι παράγεται στρατηγικός προσανατολισμός που συντείνει σε πολιτική συναίνεση. Εάν όχι σε όλο το πολιτικό φάσμα τουλάχιστον εντός κάθε κυβέρνησης! Στην προκειμένη περίπτωση, τέτοια επιτελεία θα συμβούλευαν τον πρωθυπουργό, για παράδειγμα, να μην ανακοινωθούν πρωταρχικής σημασίας αποφάσεις στο πόδι και με προχειρότητα την στιγμή που αναλάμβανε ένα κρίσιμο υπουργείο εν μέσω πολιτικής κρίσης.
Τις συμφορές του 1922, του 1974, του 1996 και καθώς οι στρατηγικές εξελίξεις κινούνται με καταιγιστικούς ρυθμούς ενδέχεται να προστεθεί και το 2018. Κανείς δεν έχει να παρατηρήσει τις εξελίξεις στην Κύπρο, από την οποία η Ελλάδα και πάλι είναι απούσα. Πέραν, όμως, του Κυπριακού είναι και άλλες εξελίξεις, από τις οποίες η Ελλάδα απουσιάζει. Αναφέρουμε την επιδέξια σχοινοβασία του Ερντογάν με τις ΗΠΑ γύρω από πολλά ζητήματα. Ένα είναι η αποφυλάκιση του πάστορα και άλλο η υπόθεση Κασόγκι.
Οι στρατηγικές σχέσεις ΗΠΑ, Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας πήγαιναν να στερεωθούν, αλλά ο Ερντογάν επιδέξια τις θρυμματίζει για να εξασφαλίσει οφέλη. Στο μέτωπο της Συρίας όπου όλοι είναι εναντίον όλων, έχουμε τους ρωσικούς ελιγμούς σε όλο το φάσμα και τέλος έχουμε το μέγα ζήτημα της αντιπαράθεσής του Ιράν με τις ΗΠΑ. Το τι κάνουμε εμείς εν μέσω καταιγιστικών στρατηγικών εξελίξεων το σκιαγραφήσαμε πιο πάνω, αλλά και ο καθείς μπορεί να το δει καθημερινά με γυμνό οφθαλμό.
Σχόλια