Διερωτήσεις ενός φυσικού επιστήμονα που τολμά να κοιτάξει κατευθείαν τον ήλιο και το θάνατο, βιώνοντας το γεγονός του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου ως την «κρίση ολόκληρου του πολιτισμού που βασίζεται στον ορθό λόγο και τη μηχανή».
- Ο Ερνέστο Σάμπατο βιώνει την οικουμενική κρίση ως βαθιά προσωπική· το 1938, θα βρεθεί στα πρόθυρα της τρέλας και αηδιασμένος από τον τεχνικό πολιτισμό, όπως λέει ο ίδιος, θα φύγει, με τη γυναίκα του και το παιδί τους, «από τη φωτεινή πόλη με τους πύργους -όπου βασιλεύουν η βεβαιότητα και η τάξη- προς αναζήτηση μιας ηπείρου γεμάτης κινδύνους, όπου κυριαρχεί η εικασία».
Το ξόδι της αυστηρής επιστήμης
Το «Ον και το Σύμπαν», που θα γράψει χαμένος στα βουνά, είναι η επανάθεση της προβληματικής για την ανθρώπινη ύπαρξη, όπως συμβαίνει στις εποχές που μια συγκεκριμένη θέαση του κόσμου χάνεται και όλα μοιάζουν εκ νέου ανοίκεια και ο άνθρωπος μένει άστεγος και μόνος, είναι το «αντίο» του Σάμπατο στη φυσική, ο επικήδειος της μαθηματικοποιημένης σκέψης που εξοβελίζει ό,τι είναι ανθρώπινο, όπως τα συναισθήματα, τα πάθη και τις αντιφάσεις της τραγικής γνώσης· είναι το ξόδι της αυστηρής επιστήμης που ομνύει στην ποσότητα και τους αριθμούς, θεωρώντας ψευδαίσθηση ό,τι δεν μπαίνει στη ζυγαριά της, όπως οι ηθικές αξίες, η συγκίνηση και το πάθος της ζωής· είναι η πλήρης εναντίωση στην επιστήμη-μαγεία και στη νέα λαϊκή θρησκεία της «Αφαίρεσης», βάσει της οποίας θα επέλθει, δήθεν, η συλλογική ευημερία και η ενοποίηση ανθρώπων και λαών μέσω της επιστήμης, ενώ στην πραγματικότητα αυτή χρησίμευσε μόνο για την αμοιβαία καταστροφή, για τις γκιλοτίνες και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης που χρησιμοποίησαν όλοι αυτοί «που θεωρούνται λάτρεις της Ανθρωπότητας».- Όπως ο Πασκάλ, που εγκατέλειψε τα μαθηματικά για να γίνει στο τέλος μυστικιστής, έτσι και ο Σάμπατο από φυσικός θα γίνει λογοτέχνης. Αλλά πριν γίνει η μετάβαση αυτή και «η μεταμόρφωση των πεποιθήσεών του», θα εντοπίσει την αιτία των δεινών του σύγχρονου ανθρώπου στον «Τζένγκις Καντ, (αυτόν τον) βάρβαρο κατακτητή και Γερμανό φιλόσοφο».
- ενα ατομικιστικό κίνημα που κατέληξε στη μαζικοποίηση,
- ένα νατουραλιστικό κίνημα που κατέληξε στη μηχανή και
- ένα ανθρωπιστικό κίνημα, που κατέληξε στην απανθρωποποίηση.
Το Χρήμα και ο Ορθός Λόγος θα παραχωρήσουν την κοσμική εξουσία στον άνθρωπο, χάρη στην Αφαίρεση.
Από τα ευκόλως αντιληπτά «μήλα του Νεύτωνα» φθάνουμε στους ακατάληπτους τανυστές και τις γεωδαισιακές του Αϊνστάιν, από το συγκεκριμένο προϊόν, όπως ένα δημητριακό, στην ισχύ του χρηματιστή που δεν έχει δει ποτέ του ένα κόκκο σταριού· οι λογάριθμοι θα αντικαταστήσουν τα ρόπαλα και οι συναλλαγματικές τις ράβδους χρυσού.
Αλλά το παράδοξο είναι ότι, ενώ η τεχνική και ωφελιμιστική όψη της θετικής επιστήμης προέρχεται από την ίδια την αστική τάξη, η θεωρητική της πλευρά, η ιδέα δηλαδή για μια ορθολογική οργάνωση του Σύμπαντος, προέρχεται από την Εκκλησία και συγκεκριμένα το σχολαστικισμό. Η διαπλοκή που προκύπτει έχει ως αποτέλεσμα όλα τα αρχικά θέματα να περιπλακούν, πλέον, με τέτοιο τρόπο ώστε να μη διακρίνονται ευκρινώς οι πρακτικές ανησυχίες από τις μεταφυσικές, ο Πλάτωνας από τον Αριστοτέλη και η σχολαστική ξηρασία από τη συγκεκριμένη διαίσθηση.
- Οι θεμελιωτές της θετικής επιστήμης από τον απέραντο πλούτο του υλικού κόσμου απομόνωσαν μόνο «τα ποσοτικά μετρήσιμα μεγέθη» και έτσι ό,τι δεν δύναται να υπολογιστεί με βάση τη μάζα, το βάρος, το γεωμετρικό σχήμα, τη θέση και την ταχύτητά του θα βρεθεί έξω από τη σφαίρα του πραγματικού.
Οι συγκινήσεις, τα συναισθήματα, τα βιώματα και οι μεταφυσικές αγωνίες, ο έρωτας και η ομορφιά έγιναν παγωμένα σύνολα ημιτόνων, λογαρίθμων και τριγώνων, για να εξοβελιστούν, τελικά, στο χώρο των αυταπατών από τη, «φυσικο-μαθηματικής νοοτροπίας», φιλοσοφία του Καρτέσιου, κατά την οποία ο άνθρωπος θα μπορεί να ζει μόνο «με την παρότρυνση της νόησης»!
Η ελεύθερη βούληση κατέστη ψευδαίσθηση οφειλόμενη «στην άγνοια των άπειρων αιτιών που διέπουν την κίνηση του Παγκόσμιου Ρολογιού» και έτσι ο «μηχανικός ντετερμινισμός» επεκτάθηκε και στην ανθρώπινη ψυχή.
- Εν τέλει, ο Ορθός Λόγος, αυτή η κινητήρια δύναμη της επιστήμης, για να «δει» και να κατακτήσει το Σύμπαν εκτόπισε παντελώς το Εγώ και γέννησε μια νέα ανορθολογική πίστη, καθώς ο άνθρωπος, χαμένος μέσα στο χάος των αφηρημένων συμβόλων, αντικατέστησε την κατανόηση με το θαυμασμό της νέας μαγείας.
- Η ζωή έγινε ένας αλγόριθμος.
Συμφιλίωση με την κοινότητα
Αλλά ο άνθρωπος δεν είναι ούτε μαριονέτα ούτε πιόνι, αλλά ούτε και κάτι που είναι μόνο αφηρημένο: «το ανθρώπινο είναι κάτι παραπάνω από αυτό: είναι το αφηρημένο και το συγκεκριμένο, το ορθολογικό και ανορθολογικό, η μηχανή και η φύση, η επιστήμη και η Τέχνη»· η λογική ισχύει για τις στατικές οντότητες και όχι για τη ζωή που είναι μια μόνιμη μεταμόρφωση και συνεπώς μια μόνιμη άρνηση. Και η ελπίδα, σήμερα, βρίσκεται στον αγώνα για μια νέα σύνθεση: «όχι μια απλή ανάσταση του ατομικισμού, αλλά τη συμφιλίωση του ατόμου με την κοινότητα· όχι τον εκτοπισμό του ορθού λόγου και της μηχανής, αλλά στον αυστηρό περιορισμό στα εδάφη που τους αναλογούν (...) Το βασίλειο του ανθρώπου δεν είναι ο στενόχωρος και αγχωτικός χώρος του ίδιου του εγώ, ούτε η αφηρημένη κυριαρχία της συλλογικότητας, αλλά εκείνη η ενδιάμεση ζώνη στην οποία συνηθίζουν να λαμβάνουν χώρα ο έρωτας, η φιλία, η κατανόηση, η συμπόνια. Μόνο η παραδοχή αυτής της αρχής θα μας επιτρέψει να θεμελιώσουμε αυθεντικές κοινότητες, αντί για κοινωνικές μηχανές».*Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ (ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ) - 07/09/2001
Πηγή: artinews.gr
Σχόλια