Θωμάς Γούμενος *
Μία από τις επιπτώσεις τις οποίες διαισθανόταν ο Φίλιπ Μάγιερ στο μυθιστόρημά του «Αμερικάνικη Σκουριά» (2009) είναι και η εκλογή του Ντ. Τραμπ. Γιατί ήταν η απήχηση του αντι-παγκοσμιοποιητικού μηνύματός του σε ένα τμήμα της λευκής φτωχοποιημένης τάξης (πρώην) βιομηχανικών εργατών που έκρινε την αναμέτρηση.
Συναφή χαρακτηριστικά έχουν εντοπιστεί και στο δημοψήφισμα περί Brexit. Στις δυτικές χώρες πολλοί σπεύδουν, πλέον, να αποδώσουν στην «παγκοσμιοποίηση» τα «σοκαριστικά» αυτά συμβάντα και να επισημάνουν τον κίνδυνο γενίκευσης των «λαϊκιστικών» και εθνικιστικών αντιδράσεων.
Η οικονομική βάση των τρεχουσών πολιτικών εξελίξεων συνίσταται κυρίως σε δύο μακρο-διαδικασίες. Πρώτον, τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, η οποία συνδέεται με την αύξηση των ανισοτήτων εντός των δυτικών χωρών. Δεύτερον, την υποχώρηση της οικονομικής ισχύος της Δύσης.
Το συνδυαστικό τους αποτέλεσμα ως προς την παγκόσμια κατανομή εισοδήματος ήταν το εξής, σύμφωνα με τον ερευνητή Branco Milanovic1: ενώ τα τελευταία 25 χρόνια το φτωχότερο 70% καθώς και οι «υπερ-πλούσιοι» είδαν σχετική βελτίωση της θέσης τους, αυτοί που βρίσκονται στο 80-85% της παγκόσμιας κατανομής εισοδήματος έμειναν στάσιμοι. Κοινωνικά αυτός ο πληθυσμός αναφέρεται στην κατώτερη μεσαία και την εργατική τάξη της Δύσης.
Το εύρημα αυτό αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο εξήγησης της αντίθεσης στην παγκοσμιοποίηση. Αν και η εναντίωση στις «ελίτ» διατρέχει το πολιτικό φάσμα, οι δεξιοί λαϊκιστές αποδίδουν την ευθύνη πρωτίστως στις φτωχότερες κοινωνίες και τους μετανάστες.
Αυτό που συχνά αποσιωπάται στις προειδοποιήσεις για τον λαϊκισμό και τον εθνικισμό είναι ότι κύρια απειλή αποτελούν οι δυνάμεις που συναιρούν αυτά τα δύο ρεύματα, ήτοι η ριζοσπαστική Δεξιά.
Στους «χαμένους της παγκοσμιοποίησης» ο δεξιός λαϊκισμός «προσφέρει» λόγο απλό χωρίς να προϋποθέτει συλλογικές διαδικασίες ή πολιτικές δεσμεύσεις. Είναι, άρα, συμβατός με κυρίαρχα πρότυπα των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών, υπερτερώντας έτσι άλλων εναλλακτικών (όπως η Αριστερά).
Ως προς τον εθνικισμό, οι προβλέψεις ότι η εντατικοποίηση των παγκόσμιων ροών θα οδηγήσει τελικά και στην αποδυνάμωση των εθνικών ταυτοτήτων δεν έχουν επιβεβαιωθεί. Αντιθέτως, λόγω του «χαμαιλεοντικού» χαρακτήρα του, ο εθνικισμός αποδείχθηκε κατάλληλος να εκφράσει την αντίδραση ενάντια στην πολιτισμική και την οικονομική διάσταση της παγκοσμιοποίησης.
Η αντιμεταναστευτική στάση αποτελεί το κεντρικό μοτίβο που συνέχει τον εθνικιστικό και λαϊκιστικό λόγο της ριζοσπαστικής Δεξιάς και Ακροδεξιάς. Συγκεκριμένα, οι μετανάστες αντιπροσωπεύουν στον λόγο τους μια τριπλή απειλή. Πρώτον, μια πολιτισμική απειλή για το έθνος και τις «δυτικές αξίες».
Δεύτερον, μια οικονομική απειλή. Αυτό εκφράζεται με το γνωστό «μας παίρνουν τις δουλειές», αλλά και με πιο ξεκάθαρα αντιπαγκοσμιοποιητικά μηνύματα όπως του Τραμπ: «Οι βιομηχανίες που μετακόμισαν στο Μεξικό και την Κίνα φταίνε για την ανεργία σας». Τρίτον, οι μετανάστες προβάλλονται ως απειλή ασφαλείας συνδεόμενοι με την εγκληματικότητα και τις ισλαμιστικές τρομοκρατικές επιθέσεις.
Η ριζοσπαστική Δεξιά, λοιπόν, θα καθίσταται ισχυρότερη εφόσον καταφέρνει να παρουσιάζει ως δίδυμα δεινά την παγκοσμιοποίηση και τη μετανάστευση και να γεφυρώνει την πολιτισμική απειλή με τις απειλές της ανεργίας και της τρομοκρατίας.
Η Αριστερά και εν γένει οι προοδευτικές δυνάμεις καλούνται να διατυπώσουν πειστικές απαντήσεις στο τριπλό «κλείσιμο» που προτάσσει η ριζοσπαστική Δεξιά (της εθνικής κοινότητας, της εθνικής οικονομίας και των συνόρων) με όρους δημοκρατικής εμβάθυνσης και αναδιανομής του εισοδήματος.
Ενα βασικό χαρακτηριστικό του πολιτικού συστήματος που πρέπει να ληφθεί υπόψη κατά την εκδίπλωση του αριστερού σχεδίου είναι το εξής: όπως έχουν επισημάνει από το 2006 οι Kriesi κ.ά (2), η παγκοσμιοποίηση έχει καθορίσει το περιεχόμενο του πολιτικού ανταγωνισμού, η διάταξη του οποίου είναι τριπολική.
Σχηματικά, ο ένας πόλος εκφράζεται από οικονομικά αριστερές και πολιτισμικά φιλελεύθερες δυνάμεις· ο δεύτερος πόλος αντιπροσωπεύει τις οικονομικά και πολιτισμικά φιλελεύθερες απόψεις, δηλαδή τις νεοφιλελεύθερες δυνάμεις· ο τρίτος πόλος, αυτός της λαϊκιστικής Δεξιάς, εκφράζεται από δυνάμεις που είναι οικονομικά (νεο)φιλελεύθερες και ταυτόχρονα συντηρητικές.
Συνεπώς, η πρώτη πρόκληση για την Αριστερά είναι να καταστεί η κύρια δύναμη εντός του «προοδευτικού» πόλου. Η δεύτερη δυσκολία έγκειται ακριβώς στον τριπολικό χαρακτήρα του ανταγωνισμού, καθώς η σύγκρουση πρέπει να είναι διμέτωπη.
Κατ’ αρχάς, η Αριστερά πρέπει να διεκδικήσει τους «χαμένους» της παγκοσμιοποίησης από τη λαϊκιστική Δεξιά μέσω της αποφασιστικής καταπολέμησης των οικονομικών ανισοτήτων. Πρέπει, επιπλέον, να διεκδικήσει τα μη ξενοφοβικά τμήματα του «νεοφιλελεύθερου» πόλου, τόσο προβάλλοντας τον ακροδεξιό κίνδυνο όσο και κεφαλαιοποιώντας τη διευρυνόμενη συνειδητοποίηση της ανάγκης για ρύθμιση των παγκόσμιων οικονομικών διαδικασιών επ’ ωφελεία των πολλών.
(1) 1/7/16, http://voxeu.org/article/greatest-reshuffle-individual-incomes-industria...
(2) «Globalization and the transformation of the national political space: Six European countries compared».
* διδάκτορος Πολιτικής Επιστήμης
ΠΗΓΗ
Σχόλια