Η εκπληκτική νίκη του
Ντόναλντ Τραμπ στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ κατέστησε ένα πράγμα σαφές: Πάρα
πολλοί Αμερικάνοι- κυρίως λευκοί άνδρες αμερικάνοι- νιώθουν εγκαταλειμμένοι.
Δεν είναι απλώς ένα συναίσθημα• πολλοί Αμερικάνοι πραγματικά έχουν εγκαταλειφτεί.
Μπορεί να το δει κανείς σχεδόν το ίδιο καθαρά και στα δεδομένα, αλλά και στον
θυμό τους. Και, όπως έχω υποστηρίξει επανειλημμένα, ένα οικονομικό σύστημα που
δεν «προσφέρει» σε μεγάλα ποσοστά του πληθυσμού είναι ένα αποτυχημένο
οικονομικό σύστημα. Τι πρέπει τότε ο εκλεγμένος πρόεδρος, ο Τραμπ, να κάνει για
αυτό;
Κατά το τελευταίο τρίτο
του αιώνα,
οι κανόνες του αμερικάνικου οικονομικού συστήματος έχουν ξαναγραφτεί
με τρόπους που εξυπηρετούν τους λίγους στην κορυφή, βλάπτοντας την οικονομία
στο σύνολό της και ιδιαίτερα το 80% των χαμηλότερων στρωμάτων. Η ειρωνεία της
νίκης του Τραμπ έγκειται στο ότι το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, του οποίου τώρα
ηγείται, είναι αυτό που πίεσε υπέρ της ακραίας παγκοσμιοποίησης και κατά των
πολιτικών πλαισίων που θα μετρίαζαν τις αρνητικές επιπτώσεις. Αλλά η ιστορία
έχει σημασία: Η Κίνα και η Ινδία είναι τώρα ενσωματωμένες στην παγκόσμια
οικονομία. Εκτός αυτού η τεχνολογία έχει προχωρήσει τόσο γρήγορα που ο αριθμός
των θέσεων εργασίας στην παραγωγή μειώνεται παγκοσμίως.
Το πρόβλημα είναι ότι
δεν υπάρχει κανένας τρόπος ώστε ο Τραμπ να μπορέσει να φέρει πίσω στις ΗΠΑ έναν
σημαντικό αριθμό καλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας στον τομέα της παραγωγής.
Μπορεί να φέρει την παραγωγή πίσω, μέσω της προηγμένης βιομηχανικής παραγωγής,
αλλά θα υπάρξουν λίγες θέσεις εργασίας. Και μπορεί να φέρει θέσεις εργασίας
πίσω, αλλά θα είναι χαμηλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας και όχι οι θέσεις
εργασίας της δεκαετίας του 1950 με τους υψηλούς μισθούς.
Αν ο Τραμπ εννοεί στα αλήθεια ότι θα αντιμετωπίσει την ανισότητα, θα πρέπει να ξαναγράψει τους κανόνες, με έναν τρόπο που θα εξυπηρετεί το σύνολο της κοινωνίας και όχι μόνο ανθρώπους σαν και αυτόν.
Το πρώτο που χρειάζεται είναι να ενισχύσει τις επενδύσεις, αποκαθιστώντας έτσι μια ισχυρή μακροπρόθεσμη ανάπτυξη. Συγκεκριμένα, ο Τραμπ πρέπει να δώσει έμφαση στις δαπάνες για τις υποδομές και την έρευνα. Είναι σοκαριστικό για μια χώρα της οποίας η οικονομική επιτυχία βασίζεται στην τεχνολογική καινοτομία, το μερίδιο του ΑΕΠ των επενδύσεων στη βασική έρευνα να είναι χαμηλότερο σήμερα από ό, τι ήταν πριν από μισό αιώνα.
Η βελτίωση των υποδομών θα ενίσχυε τις αποδόσεις από ιδιωτικές επενδύσεις, οι οποίες επίσης υστερούν. Εξασφαλίζοντας μεγαλύτερη χρηματοπιστωτική πρόσβαση για μικρές και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων με επικεφαλής γυναίκες, θα προωθούσε επίσης τις ιδιωτικές επενδύσεις.
Αν ο Τραμπ εννοεί στα αλήθεια ότι θα αντιμετωπίσει την ανισότητα, θα πρέπει να ξαναγράψει τους κανόνες, με έναν τρόπο που θα εξυπηρετεί το σύνολο της κοινωνίας και όχι μόνο ανθρώπους σαν και αυτόν.
Το πρώτο που χρειάζεται είναι να ενισχύσει τις επενδύσεις, αποκαθιστώντας έτσι μια ισχυρή μακροπρόθεσμη ανάπτυξη. Συγκεκριμένα, ο Τραμπ πρέπει να δώσει έμφαση στις δαπάνες για τις υποδομές και την έρευνα. Είναι σοκαριστικό για μια χώρα της οποίας η οικονομική επιτυχία βασίζεται στην τεχνολογική καινοτομία, το μερίδιο του ΑΕΠ των επενδύσεων στη βασική έρευνα να είναι χαμηλότερο σήμερα από ό, τι ήταν πριν από μισό αιώνα.
Η βελτίωση των υποδομών θα ενίσχυε τις αποδόσεις από ιδιωτικές επενδύσεις, οι οποίες επίσης υστερούν. Εξασφαλίζοντας μεγαλύτερη χρηματοπιστωτική πρόσβαση για μικρές και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων με επικεφαλής γυναίκες, θα προωθούσε επίσης τις ιδιωτικές επενδύσεις.
Ένας φόρος επί του διοξειδίου του άνθρακα θα παρέχει ευημερία σε τρία επίπεδα: μεγαλύτερη ανάπτυξη, καθώς οι επιχειρήσεις θα αναβαθμιστούν λόγω του αυξημένου κόστους των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, ένα καθαρότερο περιβάλλον και έσοδα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη χρηματοδότηση των υποδομών και την άμεση προσπάθεια για να περιοριστεί το οικονομικό χάσμα της Αμερικής. Όμως, δεδομένης της θέσης του Τραμπ ως αρνητή της κλιματικής αλλαγής, είναι απίθανο να αξιοποιήσει αυτήν την ιδέα (το οποίο θα μπορούσε επίσης να δώσει το έναυσμα στον κόσμο να ξεκινήσει να επιβάλλει δασμούς έναντι των προϊόντων των ΗΠΑ που κατασκευάζονται με τρόπους που παραβιάζουν τους κανόνες σχετικά με την παγκόσμια κλιματική αλλαγή).
Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση είναι επίσης αναγκαία για τη βελτίωση της κατανομής του εισοδήματος της Αμερικής, η οποία είναι μία από τις χειρότερες μεταξύ των προηγμένων οικονομιών. Ενώ ο Τραμπ έχει υποσχεθεί να αυξήσει τον κατώτατο μισθό, είναι απίθανο να προχωρήσει σε άλλες κρίσιμες αλλαγές, όπως την ενίσχυση των δικαιωμάτων των εργαζομένων στις συλλογικές διαπραγματεύσεις, τη διαπραγματευτική τους ισχύ και τη συγκράτηση των μισθών και της χρηματιστικοποίησης των Διευθυνόντων Συμβούλων. Η κανονιστική μεταρρύθμιση πρέπει να προχωρήσει πέρα από τον περιορισμό της ζημίας που μπορεί να κάνει ο χρηματοπιστωτικός τομέας και να διασφαλίσει το ότι εξυπηρετεί πραγματικά την κοινωνία.
Τον Απρίλιο, το Συμβούλιο Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων του προέδρου Μπαράκ Ομπάμα παρουσίασε μια σύντομη παρουσίαση της αυξανόμενης συγκέντρωσης της αγοράς, σε πολλούς τομείς. Αυτό σημαίνει λιγότερο ανταγωνισμό και υψηλότερες τιμές- όπως επίσης σημαίνει έναν τρόπο μείωσης των πραγματικών εισοδημάτων και άμεση μείωση των μισθών. Οι ΗΠΑ πρέπει να αντιμετωπίσουν αυτές τις συγκεντρώσεις της ισχύος στην αγορά, συμπεριλαμβανομένων των νεότερων εκφάνσεων της λεγόμενης οικονομίας διαμοιρασμού.
Το οπισθοδρομικό φορολογικό σύστημα της Αμερικής- το οποίο εντείνει την ανισότητα, βοηθώντας τους πλούσιους (αλλά κανέναν άλλον) να γίνονται πλουσιότεροι- πρέπει επίσης να αναδιαρθρωθεί. Ένας προφανής στόχος πρέπει να είναι η εξάλειψη της ειδικής αντιμετώπισης των υπεραξιών και των μερισμάτων.
Ένας άλλος στόχος είναι
να διασφαλιστεί το ότι οι εταιρείες θα πληρώνουν φόρους- ίσως με τη μείωση του
ποσοστού του εταιρικού φόρου για τις εταιρείες που επενδύουν και δημιουργούν
θέσεις εργασίας στην Αμερική και την αύξηση του φόρου για εκείνους που δεν το
κάνουν. Επειδή, όμως, ο Τραμπ είναι ένας σημαντικός ευεργετούμενος αυτού του
συστήματος, οι υποσχέσεις του να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις που θα είναι
ωφέλιμες για τους απλούς Αμερικάνους δεν είναι αξιόπιστες• ως συνήθως με τους
Ρεπουμπλικάνους, οι φορολογικές αλλαγές θα είναι ωφέλιμες σε μεγάλο βαθμό μόνο
για τους πλούσιους.
Ο Τραμπ επίσης είναι πιθανόν να μην ανταποκριθεί στην ενίσχυση της ισότητας των ευκαιριών. Η εξασφάλιση της προσχολικής εκπαίδευσης για όλους και οι υψηλότερες επενδύσεις στα δημόσια σχολεία είναι απαραίτητες, αν οι ΗΠΑ θέλουν να αποφύγουν να εξελιχθούν σε μια νεοφεουδαρχική χώρα όπου τα θετικά και αρνητικά στοιχεία θα περνούν από τη μια γενιά στην επόμενη. Αλλά ο Τραμπ δεν έχει τοποθετηθεί καθόλου για το ζήτημα αυτό.
Η αποκατάσταση της ευημερίας θα χρειαστεί πολιτικές που διευρύνουν την πρόσβαση σε οικονομικά προσιτή στέγαση και ιατρική περίθαλψη, σε ασφαλή συνταξιοδότηση με κάποιο ίχνος αξιοπρέπειας και που θα επιτρέψουν σε κάθε Αμερικάνο, ανεξάρτητα από τον πλούτο της οικογένειάς του, να έχει τα μέσα για μια εκπαίδευση μετά το επίπεδο της δευτεροβάθμιας, ανάλογη με τις ικανότητες και τα ενδιαφέροντά του. Αλλά ενώ θα μπορούσα να δω τον Τραμπ, έναν μεγιστάνα των ακινήτων, να στηρίζει ένα τεράστιο πρόγραμμα στέγασης (με τα περισσότερα από τα οφέλη να πηγαίνουν στους εργολάβους, όπως ο ίδιος), η υπόσχεσή του για την κατάργηση του Νόμου για την Προσιτή Ιατροφαρμακευτική Περίθαλψη (Obamacare) θα αφήσει εκατομμύρια Αμερικάνων χωρίς ασφάλεια υγείας (λίγο μετά τις εκλογές, υπαινίχθηκε ότι θα προσεγγίσει με προσοχή αυτό το θέμα).
Ο Τραμπ επίσης είναι πιθανόν να μην ανταποκριθεί στην ενίσχυση της ισότητας των ευκαιριών. Η εξασφάλιση της προσχολικής εκπαίδευσης για όλους και οι υψηλότερες επενδύσεις στα δημόσια σχολεία είναι απαραίτητες, αν οι ΗΠΑ θέλουν να αποφύγουν να εξελιχθούν σε μια νεοφεουδαρχική χώρα όπου τα θετικά και αρνητικά στοιχεία θα περνούν από τη μια γενιά στην επόμενη. Αλλά ο Τραμπ δεν έχει τοποθετηθεί καθόλου για το ζήτημα αυτό.
Η αποκατάσταση της ευημερίας θα χρειαστεί πολιτικές που διευρύνουν την πρόσβαση σε οικονομικά προσιτή στέγαση και ιατρική περίθαλψη, σε ασφαλή συνταξιοδότηση με κάποιο ίχνος αξιοπρέπειας και που θα επιτρέψουν σε κάθε Αμερικάνο, ανεξάρτητα από τον πλούτο της οικογένειάς του, να έχει τα μέσα για μια εκπαίδευση μετά το επίπεδο της δευτεροβάθμιας, ανάλογη με τις ικανότητες και τα ενδιαφέροντά του. Αλλά ενώ θα μπορούσα να δω τον Τραμπ, έναν μεγιστάνα των ακινήτων, να στηρίζει ένα τεράστιο πρόγραμμα στέγασης (με τα περισσότερα από τα οφέλη να πηγαίνουν στους εργολάβους, όπως ο ίδιος), η υπόσχεσή του για την κατάργηση του Νόμου για την Προσιτή Ιατροφαρμακευτική Περίθαλψη (Obamacare) θα αφήσει εκατομμύρια Αμερικάνων χωρίς ασφάλεια υγείας (λίγο μετά τις εκλογές, υπαινίχθηκε ότι θα προσεγγίσει με προσοχή αυτό το θέμα).
Τα προβλήματα που
δημιουργούνται από τους απογοητευμένους αμερικάνους- που προκύπτουν από
δεκαετίες παραμέλησης- δεν θα λυθούν γρήγορα ή με συμβατικούς τρόπους. Μια
αποτελεσματική στρατηγική θα πρέπει να εξετάσει πιο αντισυμβατικές λύσεις, οι
οποίες είναι απίθανο να υποστηριχθούν από τα ρεπουμπλικανικά εταιρικά
συμφέροντα. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να επιτραπεί στους ιδιώτες να αυξήσουν
την ασφάλεια της συνταξιοδότησής τους με την τοποθέτηση περισσότερων χρημάτων
στους λογαριασμούς κοινωνικής ασφάλισης τους, με ανάλογες αυξήσεις των
συνταξιοδοτικών παροχών. Και μια γενική πολιτική για την οικογενειακή και την
αναρρωτική άδεια θα βοηθήσει τους αμερικάνους να έχουν μια λιγότερο δύσκολη
ισορροπία μεταξύ εργασίας και προσωπικής ζωής.
Ομοίως, μια δημόσια επιλογή για τη στεγαστική χρηματοδότηση θα μπορούσε να δώσει το δικαίωμα σε όλους όσους έχουν καταβάλλει κανονικά τους φόρους για μια μείωση κατά 20% στην πληρωμή του στεγαστικού δανείου, αναλόγως με την ικανότητά τους να αντεπεξέλθουν στην πληρωμή των οφειλών τους με επιτόκιο ελαφρώς υψηλότερο από εκείνο με το οποίο η κυβέρνηση μπορεί να δανειστεί και να αντεπεξέλθει στην πληρωμή του δικού της χρέους. Οι πληρωμές θα μπορούσαν να γίνουν μέσω του συστήματος του φόρου εισοδήματος.
Πολλά έχουν αλλάξει από όταν ο πρόεδρος Ρόναλντ Ρίγκαν ξεκίνησε να υποσκάπτει τη μεσαία τάξη και να κατευθύνει τα οφέλη της ανάπτυξης σε αυτούς στην κορυφή, ωστόσο οι πολιτικές και οι θεσμοί των ΗΠΑ δεν ακολούθησαν την ίδια πορεία. Από τη θέση των γυναικών στο εργατικό δυναμικό μέχρι την ανάπτυξη του διαδικτύου και της πολιτιστικής ποικιλομορφίας, ο 21ος αιώνας στην Αμερική είναι ριζικά διαφορετικός από την Αμερική της δεκαετίας του 1980.
Αν ο Τραμπ θέλει πραγματικά να βοηθήσει όσους έχουν αφεθεί παραμελημένοι, θα πρέπει να προχωρήσει πέρα από τις ιδεολογικές διαμάχες του παρελθόντος. Το πρόγραμμα που μόλις παρουσίασα δεν έχει να κάνει μόνο με την οικονομία: έχει να κάνει με την παγιοποίηση μια δυναμικής, ανοιχτής και δίκαιας κοινωνίας που ικανοποιεί την υπόσχεση των πιο σημαντικών αξιών για τους Αμερικάνους. Αλλά ενώ αυτή η κοινωνία συνάδει κατά κάποιον τρόπο με τις υποσχέσεις της εκστρατείας του Τραμπ, με πολλούς άλλους τρόπους βρίσκεται σε αντίθεση με αυτές.
Η γεμάτη σύννεφα κρυστάλλινη σφαίρα μου δείχνει μια αναδιατύπωση των κανόνων, αλλά όχι για να διορθωθούν τα σοβαρά λάθη της επανάστασης του Ρήγκαν, ενός ορόσημου στην άθλια πορεία που άφησε πίσω τόσους πολλούς παραμελημένους. Αντίθετα, οι νέοι κανόνες θα κάνουν την κατάσταση χειρότερη, αφήνοντας ακόμα περισσότερους έξω από το αμερικάνικο όνειρο.
Tου Τζόζεφ Στίγκλιτς για το Project Syndicate
Ομοίως, μια δημόσια επιλογή για τη στεγαστική χρηματοδότηση θα μπορούσε να δώσει το δικαίωμα σε όλους όσους έχουν καταβάλλει κανονικά τους φόρους για μια μείωση κατά 20% στην πληρωμή του στεγαστικού δανείου, αναλόγως με την ικανότητά τους να αντεπεξέλθουν στην πληρωμή των οφειλών τους με επιτόκιο ελαφρώς υψηλότερο από εκείνο με το οποίο η κυβέρνηση μπορεί να δανειστεί και να αντεπεξέλθει στην πληρωμή του δικού της χρέους. Οι πληρωμές θα μπορούσαν να γίνουν μέσω του συστήματος του φόρου εισοδήματος.
Πολλά έχουν αλλάξει από όταν ο πρόεδρος Ρόναλντ Ρίγκαν ξεκίνησε να υποσκάπτει τη μεσαία τάξη και να κατευθύνει τα οφέλη της ανάπτυξης σε αυτούς στην κορυφή, ωστόσο οι πολιτικές και οι θεσμοί των ΗΠΑ δεν ακολούθησαν την ίδια πορεία. Από τη θέση των γυναικών στο εργατικό δυναμικό μέχρι την ανάπτυξη του διαδικτύου και της πολιτιστικής ποικιλομορφίας, ο 21ος αιώνας στην Αμερική είναι ριζικά διαφορετικός από την Αμερική της δεκαετίας του 1980.
Αν ο Τραμπ θέλει πραγματικά να βοηθήσει όσους έχουν αφεθεί παραμελημένοι, θα πρέπει να προχωρήσει πέρα από τις ιδεολογικές διαμάχες του παρελθόντος. Το πρόγραμμα που μόλις παρουσίασα δεν έχει να κάνει μόνο με την οικονομία: έχει να κάνει με την παγιοποίηση μια δυναμικής, ανοιχτής και δίκαιας κοινωνίας που ικανοποιεί την υπόσχεση των πιο σημαντικών αξιών για τους Αμερικάνους. Αλλά ενώ αυτή η κοινωνία συνάδει κατά κάποιον τρόπο με τις υποσχέσεις της εκστρατείας του Τραμπ, με πολλούς άλλους τρόπους βρίσκεται σε αντίθεση με αυτές.
Η γεμάτη σύννεφα κρυστάλλινη σφαίρα μου δείχνει μια αναδιατύπωση των κανόνων, αλλά όχι για να διορθωθούν τα σοβαρά λάθη της επανάστασης του Ρήγκαν, ενός ορόσημου στην άθλια πορεία που άφησε πίσω τόσους πολλούς παραμελημένους. Αντίθετα, οι νέοι κανόνες θα κάνουν την κατάσταση χειρότερη, αφήνοντας ακόμα περισσότερους έξω από το αμερικάνικο όνειρο.
Tου Τζόζεφ Στίγκλιτς για το Project Syndicate
Tο ThePressProject είναι ο επίσημος συνεργάτης του Project Syndicate στην Ελλάδα
Μετάφραση για το TPP: Νικολέττα Αλεξανδρή
Σχόλια