Επειδή τις τελευταίες μέρες, με αφορμή την συζήτηση για το χρέος, έχω
ακούσει άπειρες ανοησίες, επιτρέψτε μου σήμερα να σας κουράσω λίγο, με
την ελπίδα ότι θα καταλάβουμε κάτι (έστω λίγο) από τον τρόπο που
λειτουργεί το κύκλωμα χρέους στον καπιταλισμό. Φυσικά, θα πρέπει πάντοτε
να έχουμε κατά νου ότι η υπέρτατη αξία τού καπιταλισμού είναι το κέρδος
και όλα γίνονται προς δόξαν αυτού και μόνο.
Κατ' αρχήν, έχουμε ένα απλό και εύκολο στην κατανόησή του δεδομένο: κάθε χρέωση δημιουργεί ισόποση πίστωση. Δηλαδή, αν βάλουμε σε μια μεριά όλους όσους χρωστάνε και σε μια άλλη όλους όσους έχουν δώσει δανεικά, τότε το σύνολο των οφειλών των πρώτων θα ισούται προς το σύνολο των απαιτήσεων των δεύτερων. Απλό και κατανοητό ως εδώ; Πάμε παρακάτω.
Σε μια οικονομία (κλειστή ή ανοικτή, δεν έχει σημασία) (*), διακρίνουμε
τον Δημόσιο Τομέα (ΔΤ), τον Ιδιωτικό τομέα (ΙΤ) και τα νοικοκυριά (Ν).
Σε κάθε τομέα, κάποιοι έχουν χρέη και κάποιοι έχουν απαιτήσεις αλλά το
σίγουρο είναι ότι το σύνολο των χρεών ισούται με το σύνολο των
απαιτήσεων. Κάποιοι, δηλαδή, βρίσκονται στο συν και κάποιοι στο μείον αλλά το σύνολο των συν ισούται με το σύνολο των μείον.
Κι επειδή δεν ξέρουμε ποιος από τους τρεις τομείς είναι πλεονασματικός
και ποιος ελλειμματικός και κατά πόσο, μπορούμε να εκφράσουμε την
παραπάνω σχέση ως: ΔΤ + ΙΤ + Ν = 0. Για να μείνει αδιατάρακτη
αυτή η ισότητα, κάθε φορά που το πλεόνασμα κάποιου από τους τρεις
αθροιστέους αυξάνεται, τότε αυξάνεται υποχρεωτικά ισόποσα και το
έλλειμμα κάποιου από τους δυο άλλους αθροιστέους ή και των δυο μαζί.
Ας δούμε τώρα τι σημαίνουν πρακτικά όλα αυτά. Αν τα πράγματα δούλευαν ρολόι, θα έπρεπε το Ν να είναι πλεονασματικό και το ΙΤ να είναι ελλειμματικό. Δηλαδή, τα νοικοκυριά θα έπρεπε να καλύπτουν με άνεση τις ανάγκες τους και οι επιχειρήσεις θα έπρεπε να χρειάζονται ξένο χρήμα για να λειτουργήσουν, έτσι ώστε να απορροφούν το πλεόνασμα των νοικοκυριών. Δυστυχώς, η τάση για αύξηση των κερδών έχει δημιουργήσει υπερσυσσώρευση κεφαλαίων, με αποτέλεσμα το ΙΤ να είναι πλεονασματικό και, μάλιστα, κατά πολύ. Έτσι, η διατήρηση της παραπάνω ισότητας συνεπάγεται την αύξηση του ελλείμματος των δυο άλλων αθροιστέων, του ΔΤ και του Ν.
Και την μεν αύξηση του ελλείμματος του Ν την ζούμε στο πετσί μας και την καταλαβαίνουμε. Εκείνο που παραμένει ακατανόητο είναι η επιμονή των "φωτισμένων" οικονομολόγων να αυξήσουν το πλεόνασμα και του ΔΤ, λες και δεν καταλαβαίνουν ότι και αυτό το πλεόνασμα θα εξισορροπήσει μόνο με περαιτέρω αύξηση των ελλειμμάτων του Ν.
Πάμε τώρα να βελτιώσουμε την αρχική μας ισότητα, βάζοντας στο παιχνίδι και τις τράπεζες (Τ). Περιορίζουμε, λοιπόν, το περιεχόμενο του Ιδιωτικού Τομέα στις επιχειρήσεις εκτός τραπεζών και τροποποιούμε την ισότητα σε: ΔΤ + ΙΤ + Τ + Ν = 0. Καλά ως εδώ; Ας πάμε τώρα την σκέψη μας λίγο παρακάτω.
Για να δουλέψει απρόσκοπτα το σύστημα, πρέπει το Τ να είναι πλεονασματικό και, όπως είπαμε, το ΙΤ πρέπει να είναι ελλειμματικό. Με το Τ στο παιχνίδι, πρέπει να είναι ελλειμματικό και το ΔΤ, όσο κι αν αυτό ακούγεται παράδοξο. Μόνο ένας ελλειμματικός Δημόσιος Τομέας μπορεί να απορροφήσει τα πλεονάσματα του Τ, μεταφέροντάς τα στο ΙΤ μέσω του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων. Όλα αυτά, όμως, προϋποθέτουν πλεονασματικό Ν. Πρέπει, δηλαδή, τα νοικοκυριά να έχουν πλεόνασμα, το οποίο να διοχετεύουν στις τράπεζες, απ' όπου θα παίρνει δανεικά το κράτος για την κοινωνική του πολιτική αλλά και για να κάνει έργα, τα οποία θα ενισχύουν τον Ιδιωτικό Τομέα. Κάπως έτσι δούλεψε το σύστημα επί μερικές δεκαετίες μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Σήμερα, η λογική έχει πάει περίπατο. Οι τράπεζες θα έπρεπε να ήσαν πλεονασματικές αλλά είναι ελλειμματικές. Ο Δημόσιος Τομέας είναι μεν ελλειμματικός ορθώς αλλά, παραδόξως, επιδιώκει να γίνει πλεονασματικός. Ο Ιδιωτικός Τομέας, ο οποίος θα έπρεπε να είναι ελλειμματικός, όχι μόνο έχει συσσωρεύσει αμύθητα κεφάλαια αλλά, επειδή δεν υπάρχουν πλέον αρκετές θέσεις υψηλής κερδοφορίας, αρνείται να τα διοχετεύσει ενώ, παράλληλα, στοχεύει κι αυτός στην αύξηση των πλεονασμάτων του. Κι έτσι, για να μη διαταραχτεί η ισότητα που προαναφέραμε, καλούνται τα νοικοκυριά να στηρίξουν με τα ελλείμματά τους τα πλεονάσματα και τους κράτους και των επιχειρήσεων και των τραπεζών.
Θα έλεγε κάποιος ότι είναι καιρός να ξαναπιάσουν ορισμένοι τα βιβλία, αν
θέλουν να κάνουν τον καπιταλισμό τους να λειτουργήσει ξανά. Μόνο που
εδώ σπάμε τα μούτρα μας σε μια εγγενή και αξεπέραστη αντίφαση: για να
πάρει μπρος η καπιταλιστική μηχανή, πρέπει ο Ιδιωτικός Τομέας να γίνει
ελλειμματικός, δηλαδή πρέπει να απαρνηθεί την βασική του επιδίωξη, η
οποία δεν είναι άλλη από την μεγιστοποίηση των κερδών του. Με άλλα
λόγια, για να βγει ο καπιταλισμός από την κρίση, πρέπει να απαρνηθεί την
κεντρική του ιδέα και να φάει τις σάρκες του. Η "λύση" θυμίζει ουροβόρο
όφι (**). Άτοπο. Άρα, αδιέξοδο.
Τελικά, η απάντηση στις ανοησίες περί των οποίων αναφέρθηκα σην εισαγωγή τού κειμένου έχει δοθεί πεντακάθαρα από μια "ξύλινη γλώσσα": αν κάποιο σύστημα έχει φάει τα ψωμιά του και πρέπει να πεταχτεί πλέον στον σκουπιδοντενεκέ της ιστορίας, αυτό σίγουρα δεν είναι ο κομμουνισμός.
-------------------------------
(*) Σε τελική ανάλυση, το αν μια οικονομία είναι ανοικτή ή κλειστή είναι ζήτημα θέασης.
(**) Αν σε κάποιους το φαινόμενο θυμίζει την περίφημη "δημιουργική καταστροφή" τού Γιόζεφ Σουμπέτερ, θα τους παρακαλέσω να το ξανασκεφτούν. Ο Σουμπέτερ θεωρεί ότι ο καπιταλισμός πρέπει να έχει κοινωνικό προσανατολισμό για να επιβιώσει, αλλιώς θα διολισθήσει προς τον σοσιαλισμό ("Σοσιαλισμός, Καπιταλισμός και Δημοκρατία", εκδόσεις Παπαζήση, 2006).
Κατ' αρχήν, έχουμε ένα απλό και εύκολο στην κατανόησή του δεδομένο: κάθε χρέωση δημιουργεί ισόποση πίστωση. Δηλαδή, αν βάλουμε σε μια μεριά όλους όσους χρωστάνε και σε μια άλλη όλους όσους έχουν δώσει δανεικά, τότε το σύνολο των οφειλών των πρώτων θα ισούται προς το σύνολο των απαιτήσεων των δεύτερων. Απλό και κατανοητό ως εδώ; Πάμε παρακάτω.
 |
| Σύσκεψη οικονομολόγων για τις τράπεζες (Άνταμ Σμιθ, Καρλ Μαρξ, Γιόζεφ Σουμπέτερ, Τζον Μαίυναρντ Κέυνς) |
Ας δούμε τώρα τι σημαίνουν πρακτικά όλα αυτά. Αν τα πράγματα δούλευαν ρολόι, θα έπρεπε το Ν να είναι πλεονασματικό και το ΙΤ να είναι ελλειμματικό. Δηλαδή, τα νοικοκυριά θα έπρεπε να καλύπτουν με άνεση τις ανάγκες τους και οι επιχειρήσεις θα έπρεπε να χρειάζονται ξένο χρήμα για να λειτουργήσουν, έτσι ώστε να απορροφούν το πλεόνασμα των νοικοκυριών. Δυστυχώς, η τάση για αύξηση των κερδών έχει δημιουργήσει υπερσυσσώρευση κεφαλαίων, με αποτέλεσμα το ΙΤ να είναι πλεονασματικό και, μάλιστα, κατά πολύ. Έτσι, η διατήρηση της παραπάνω ισότητας συνεπάγεται την αύξηση του ελλείμματος των δυο άλλων αθροιστέων, του ΔΤ και του Ν.
Και την μεν αύξηση του ελλείμματος του Ν την ζούμε στο πετσί μας και την καταλαβαίνουμε. Εκείνο που παραμένει ακατανόητο είναι η επιμονή των "φωτισμένων" οικονομολόγων να αυξήσουν το πλεόνασμα και του ΔΤ, λες και δεν καταλαβαίνουν ότι και αυτό το πλεόνασμα θα εξισορροπήσει μόνο με περαιτέρω αύξηση των ελλειμμάτων του Ν.
Πάμε τώρα να βελτιώσουμε την αρχική μας ισότητα, βάζοντας στο παιχνίδι και τις τράπεζες (Τ). Περιορίζουμε, λοιπόν, το περιεχόμενο του Ιδιωτικού Τομέα στις επιχειρήσεις εκτός τραπεζών και τροποποιούμε την ισότητα σε: ΔΤ + ΙΤ + Τ + Ν = 0. Καλά ως εδώ; Ας πάμε τώρα την σκέψη μας λίγο παρακάτω.
Για να δουλέψει απρόσκοπτα το σύστημα, πρέπει το Τ να είναι πλεονασματικό και, όπως είπαμε, το ΙΤ πρέπει να είναι ελλειμματικό. Με το Τ στο παιχνίδι, πρέπει να είναι ελλειμματικό και το ΔΤ, όσο κι αν αυτό ακούγεται παράδοξο. Μόνο ένας ελλειμματικός Δημόσιος Τομέας μπορεί να απορροφήσει τα πλεονάσματα του Τ, μεταφέροντάς τα στο ΙΤ μέσω του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων. Όλα αυτά, όμως, προϋποθέτουν πλεονασματικό Ν. Πρέπει, δηλαδή, τα νοικοκυριά να έχουν πλεόνασμα, το οποίο να διοχετεύουν στις τράπεζες, απ' όπου θα παίρνει δανεικά το κράτος για την κοινωνική του πολιτική αλλά και για να κάνει έργα, τα οποία θα ενισχύουν τον Ιδιωτικό Τομέα. Κάπως έτσι δούλεψε το σύστημα επί μερικές δεκαετίες μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Σήμερα, η λογική έχει πάει περίπατο. Οι τράπεζες θα έπρεπε να ήσαν πλεονασματικές αλλά είναι ελλειμματικές. Ο Δημόσιος Τομέας είναι μεν ελλειμματικός ορθώς αλλά, παραδόξως, επιδιώκει να γίνει πλεονασματικός. Ο Ιδιωτικός Τομέας, ο οποίος θα έπρεπε να είναι ελλειμματικός, όχι μόνο έχει συσσωρεύσει αμύθητα κεφάλαια αλλά, επειδή δεν υπάρχουν πλέον αρκετές θέσεις υψηλής κερδοφορίας, αρνείται να τα διοχετεύσει ενώ, παράλληλα, στοχεύει κι αυτός στην αύξηση των πλεονασμάτων του. Κι έτσι, για να μη διαταραχτεί η ισότητα που προαναφέραμε, καλούνται τα νοικοκυριά να στηρίξουν με τα ελλείμματά τους τα πλεονάσματα και τους κράτους και των επιχειρήσεων και των τραπεζών.
 |
| Χωρίς σχόλια. Προσοχή: τα στοιχεία αφοροῦν την 25ετία πριν την τρέχουσα κρίση! [Πηγη: U.S. Bureau of Economic Analysis - Επεξεργασία, προσαρμογή: Cogito ergo sum] |
Τελικά, η απάντηση στις ανοησίες περί των οποίων αναφέρθηκα σην εισαγωγή τού κειμένου έχει δοθεί πεντακάθαρα από μια "ξύλινη γλώσσα": αν κάποιο σύστημα έχει φάει τα ψωμιά του και πρέπει να πεταχτεί πλέον στον σκουπιδοντενεκέ της ιστορίας, αυτό σίγουρα δεν είναι ο κομμουνισμός.
-------------------------------
(*) Σε τελική ανάλυση, το αν μια οικονομία είναι ανοικτή ή κλειστή είναι ζήτημα θέασης.
(**) Αν σε κάποιους το φαινόμενο θυμίζει την περίφημη "δημιουργική καταστροφή" τού Γιόζεφ Σουμπέτερ, θα τους παρακαλέσω να το ξανασκεφτούν. Ο Σουμπέτερ θεωρεί ότι ο καπιταλισμός πρέπει να έχει κοινωνικό προσανατολισμό για να επιβιώσει, αλλιώς θα διολισθήσει προς τον σοσιαλισμό ("Σοσιαλισμός, Καπιταλισμός και Δημοκρατία", εκδόσεις Παπαζήση, 2006).
3 σχόλια:
-
vagelis είπε...
- Απλό και κατανοητό το παράδειγμα σου. Νομίζω πάντως πως έχουμε δώσει
πολύ σημασία στην ψευδοεπιστήμη της οικονομίας. Έχει καταλάβει όλο τον
χώρο των κοινωνικών σημασιων και εμείς έχουμε καταντήσει να τρέχουμε από
πίσω της. Σίγουρα η λειτουργία μιας κάποιας αγοράς είναι θεμιτή και
ίσως αναπόφευκτη, αλλά όλες αυτές οι εξισώσεις και οι οικονομικές
συναρτήσεις είναι αδιανόητο να ποσοτικοποιηθουν και είναι μάλλον
τερατωδια να συμβαίνει σταθερές αιτίες να δίνουν μεταβλητα αποτελέσματα
(όπως βλέπουμε να συμβαίνει στην πολιτική οικονομία). Όλα αυτά γίνονται
γιατί το οικονομικό πεδίο τα τελευταία 300,400 χρόνια έχει υπερκερασει
όλα τα άλλα πεδία της ανθρώπινης δραστηριοτητας. Αυτό ίσχυσε και στις
χώρες με κεντρικό σχεδιασμό της οικονομίας (κατά κάποιο τρόπο ως
αποτέλεσμα της κοινής σημασίας που αποδίδουν στην οικονομία και στην
παραγωγή και ο καπιταλισμός και ο σοσιαλισμός με κορωνίδα την
απεριόριστη αύξηση και επέκταση της παραγωγής και την επικράτηση της
ολοκληρωτικης ψευδοκυριαρχιας του ανθρώπου στην φύση). Στα χρόνια μας
πια είναι σκέτη τρέλα όλο αυτό και καθαρή ύβρις.
Με εκτίμηση για την δουλειά σου -
ΔΤ είπε...
- Ίσως η λογική να μην πάει περίπατο, αλλά να έχει απλώς αλλάξει. Μήπως
αυτός που έχει το πλεόνασμα έχει και την εξουσία μέσω της κοινής
πεποίθησης ότι "ο πλούσιος είναι και ο ισχυρός, (ο σπουδαίος, ο ωραίος
κλπ)"? Συνεπώς το εντόνως πλεονασματικό ΙΤ στην εξίσωση μήπως
αποδεικνύει και επιβεβαιώνει την οπισθοχώρηση της (δημο)κρατικής
εξουσίας (όπως μπορεί να ασκηθεί σε μια αστική δημοκρατία) με αύξηση της
εξουσίας του ΙΤ. Μήπως το φαινόμενο είναι λογικό με βάση την
οπισθοχώρηση της κοινής αντίληψης περί αναγκαιότητας πλεονασματικού Ν
από τα... Ν και δευτερευόντως από τα ΔΤ. Εδώ και πολλά χρόνια τα Ν δεν
έδειχναν να προβληματίζονται όπως παλιά για το ότι συνειδητά
μετατρέπονταν σε (-) δημιουργώντας και αυξάνοντας το(+), άρα και την
ισχύ-εξουσία, του ΙΤ και των Τ. Οπότε εξηγείται και η μεταφορά εξουσίας.
"Έχει λεφτά, άρα δικαίως είναι το αφεντικό". Τάχα μήπως δεν είναι αυτή η
αιτία που η Γερμανία έχει την ανοχή των υπολοίπων στην άσκηση εξουσίας
στην ΕΕ*? Μήπως τελικά αυτά που ζούμε είναι η λογική συνέπεια αυτού που
σχεδόν όλοι έχουν στο νου τους αλλά ντρέπονται να το πουν? "Εγώ να
περνάω καλά (δηλαδή να καταναλώνω μόνος μου όσο γίνεται περισσότερο) και
οι άλλοι να πάνε να...". Απλώς αυτό το "εγώ" περιλαμβάνει πλέον όλο και
λιγότερα αλλά πλουσιότερα "εγώ" και τα υπόλοιπα "εγώ" απλώς...
ονειρεύονται (το καθένα μόνο του πάντα). Όπως ακριβώς το έχουμε στο νου
μας οι περισσότεροι δηλαδή.
(*)Αν οι σημερινοί άνθρωποι αντιλαμβάνονταν την ισχύ με άλλους τρόπους πλην της ατομικής οικονομικής ισχύος (δηλαδή)του ΙΤ, πχ με στρατιωτικούς, ίσως θα βλέπαμε να έχει την αρχηγία της ΕΕ η Γαλλία ας πούμε που έχει και πυρηνικά όπλα. Πάντως όχι η Γερμανία! Νομίζω πως έχει πολύ δίκιο ο Βαγγέλης στο πιο πάνω σχόλιο ότι "έχουμε δώσει πολύ σημασία στην ψευδοεπιστημη της οικονομίας". -
Ανώνυμος είπε...
- Σκέφτομαι πολλές φορές-παρότι δεν διαφωνώ με τα λεγόμενά σου-πως θα μπορούσαμε να ξεφύγουμε απ όλη αυτή την ιστορία, αλλά δεν μου βγαίνει ο λογαριασμός.Θέλω να πω, πως έντάξει βγαίνουμε από Ευρωπαική ένωση και Ευρώ, διαγράφουμε χρέη κλπ κλπ. Πως θα καταφέρουμε να πείσουμε το κόσμο να μην εκραγεί στη πρώτη διατύπωση γνώμης της Άννα Μισέλ, πως σώθηκε το σκατόχαρτο, ή στην απλή διαπίστωση πως δεν μπορούμε να διώχνουμε συνάλλαγμα πχ για iphone. Πως θα διαχειριστούμε μια επιθετική ενέργεια των Τούρκων-όχι ότι τώρα ή στο παρελθόν μπορέσαμε. Πως θα μπορέσουμε τη στιγμή που όλα είναι διαλυμένα να λειτουργήσουμε και μάλιστα δημοκρατικά, τη στιγμή που σχεδόν τα πάντα ελέγχονται από ιδιώτες-ολιγάρχες? Θα ήθελα, αλλά δεν ξέρω αν μπορούμε και δεν νομίζω πως μπορεί κανένας λαός στο σημερινό κόσμο. Δεν μιλάω φυσικά για τη Β. Κορέα χαχαχαχαχαχα
Σχόλια