Η προσκόλληση της σύγχρονης Γερμανίας στους κανόνες απειλεί τη νομιμότητα της ΕΕ. Το Βερολίνο οφείλει να επαναπροσδιορίσει την έννοια της ηγεσίας και να αρχίσει να χειρίζεται με διαφορετικό τρόπο την επιρροή της στην ευρωζώνη.
Mazower: Οι εμμονές του Βερολίνου καταστρέφουν την ΕΕ
Ο προτεινόμενος διακανονισμός διάσωσης για την Ελλάδα τον οποίο έχει επεξεργαστεί η Γερμανία έχει δεχθεί κριτική από πολλές πλευρές για τη σκληρότητά του. Αλλά είναι ένα είδος σκληρότητας για το οποίο οι ιστορικές αναλογίες είναι απατηλές.
Ο Γιάνης Βαρουφάκης, ο πρώην υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας, το ονόμασε ένα είδος Συνθήκης των Βερσαλλιών του 21ου αι. -αλλά χειρότερη. Όμως δεν υπήρξε πόλεμος, τουλάχιστον όχι πραγματικός. Άλλοι το έχουν περιγράψει ως μετατροπή της Ελλάδας σε προτεκτοράτο ή ένα νέο είδος αποικίας. Αλλά η γλώσσα του ιμπεριαλισμού ήταν ανούσια ακόμη και όταν τη χρησιμοποιούσε ο Λένιν.
Στην πραγματικότητα, η κυριαρχία της Γερμανίας στην ΕΕ δεν βασίζεται ούτε στον στρατό της, ούτε στο αποικιακό της ένστικτο, αλλά στους κανόνες. Οι κανόνες είναι σημαντικοί, φυσικά, αλλά σπάνια έχουν καταστεί τόσο συνώνυμοι με την ηγεσία. Γιατί τώρα έχουν τόσο μεγάλη σημασία;
Κατά το παρελθόν, η δύναμη του έθνους σχετιζόταν λιγότερο με την επεξεργασία κανόνων παρά με την παραβίασή τους. Οι στρατηγοί του Κάιζερ Γουλιέλμου Β' έφτασαν την καχυποψία του στρατού για τους νομικούς περιορισμούς στα άκρα. Ο Χίτλερ προχώρησε ακόμη παραπέρα. Δεν πίστευε καθόλου στον καταμερισμό της εξουσίας.
Η σύγχρονη πολιτική της Γερμανίας έχει θεμελιωθεί σε μία βαθιά μεταστροφή αυτών των ιδεών της ηγεσίας. Η δέσμευση του Βερολίνου απέναντι στην Ευρώπη είναι ειλικρινής και το ίδιο είναι και η επένδυσή του στη δημιουργία θεσμών. Η κατασκευή ευρωπαϊκών θεσμών που θα παίρνουν αποφάσεις από κοινού βοηθά στο να κατευναστούν οι παλιές υποψίες και καθιστούν την οικονομική υπεροχή της χώρας πιο αποδεκτή.
Η ίδια λογική βρίσκεται πίσω από την αφοσίωσή της στους κανόνες. Υπάρχουν δύο είδη υπερδυνάμεων: Εκείνες, σαν το Γ' Ράιχ, που βλέπουν τους κανόνες ως δεσμά. Και εκείνες που τους βλέπουν ως χρήσιμα εργαλεία παγκόσμιας διαχείρισης. Το τελευταίο είναι ο τρόπος με τον οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες, ακολουθώντας το βρετανικό παράδειγμα, άσκησαν εξουσία παγκοσμίως στη διάρκεια του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα και είναι τώρα ο τρόπος λειτουργίας της Γερμανίας στην ευρωζώνη.
Επειδή οι κανόνες είναι εξ ορισμού συλλογικοί, ικανοποιούν το δεύτερο μάθημα που οι καταστροφές του Γ' Ράιχ δίδαξαν στη σύγχρονη διπλωματία της Γερμανίας: Ποτέ μην είσαι μόνος. Τίποτα δεν ήταν πιο αξιοσημείωτο κατά τη διάρκεια των γεμάτων συζητήσεων των περασμένων μηνών, από την επιθυμία της χώρας να μη βρεθεί απομονωμένη. Ευτυχώς για το Βερολίνο, άλλα κράτη της βόρειας και ανατολικής Ευρώπης ήταν πρόθυμα να ταχθούν υπέρ της σκληρής γραμμής του. Η Γερμανία απλώς δεν έχει το περιθώριο να αφήσει την Ευρώπη να μοιάζει με φύλλο συκής, για το δικό της συμφέρον.
Ωστόσο οι κανόνες συχνά κάνουν αυτό ακριβώς. Όπως είπε κάποτε ο συντηρητικός Γερμανός νομικός Καρλ Σμιτ, η δύναμη του ηγεμόνα βρίσκεται στην ικανότητά του να θεσπίζει νόρμες. Και, μπορούμε να προσθέσουμε, να αποφασίζει ποιες ισχύουν για τον ίδιο. Το γερμανικό Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο συχνά έχει την τελευταία λέξη για το ποιοι κανόνες θα ισχύσουν εσωτερικά.
Η ομίχλη που περιβάλλει την πολιτική των κανόνων εξαφανίζεται και τα συμφέροντα που εξυπηρετεί γίνονται εμφανή, όταν οι κανόνες δεν υπακούονται πλέον εθελοντικά και πρέπει αντ' αυτού να επιβληθούν. Πριν από έναν περίπου αιώνα, η επιβολή ήταν ευκολότερη γιατί η δημοκρατία ήταν περιορισμένη και η κοινή γνώμη μπορούσε συχνά να αγνοηθεί. Στην Αίγυπτο το 1882, η χρεοκοπία έφερε κανονιοφόρους, την ανατροπή των μοναρχών και τη στρατιωτική κατοχή. Όταν η Ελλάδα πτώχευσε το 1893, μια διεθνής επιτροπή οικονομικού ελέγχου πήρε τον έλεγχο των μεγάλων ροών εσόδων για δεκαετίες και τα έδινε απευθείας στους κατόχους ομολόγων της χώρας. Η αντίδραση του ελληνικού κοινού μετά βίας μπήκε στην εξίσωση.
Είναι καιρός το Βερολίνο να ξεφύγει από τη σκιά του παρελθόντος, να σκεφτεί εκ νέου σχετικά με τη σημασία της ηγεσίας και να αρχίσει να χειρίζεται την επιρροή του στην ευρωζώνη διαφορετικά. Αλλιώς, το μέλλον πιθανότατα θα είναι μια Ευρώπη με συρρικνωμένη δύναμη, μέλη και επιρροή -μία ένωση, πιο εμφανώς από ποτέ, όχημα για το συμφέρον της Γερμανίας.
Αυτή τη στιγμή, αυτό είναι σίγουρα το τελευταίο πράγμα που θέλει η Γερμανία.
* Καθηγητής ιστορίας στο πανεπιστήμιο Κολούμπια. Πηγή
Mazower: Οι εμμονές του Βερολίνου καταστρέφουν την ΕΕ
Ο προτεινόμενος διακανονισμός διάσωσης για την Ελλάδα τον οποίο έχει επεξεργαστεί η Γερμανία έχει δεχθεί κριτική από πολλές πλευρές για τη σκληρότητά του. Αλλά είναι ένα είδος σκληρότητας για το οποίο οι ιστορικές αναλογίες είναι απατηλές.Ο Γιάνης Βαρουφάκης, ο πρώην υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας, το ονόμασε ένα είδος Συνθήκης των Βερσαλλιών του 21ου αι. -αλλά χειρότερη. Όμως δεν υπήρξε πόλεμος, τουλάχιστον όχι πραγματικός. Άλλοι το έχουν περιγράψει ως μετατροπή της Ελλάδας σε προτεκτοράτο ή ένα νέο είδος αποικίας. Αλλά η γλώσσα του ιμπεριαλισμού ήταν ανούσια ακόμη και όταν τη χρησιμοποιούσε ο Λένιν.
Στην πραγματικότητα, η κυριαρχία της Γερμανίας στην ΕΕ δεν βασίζεται ούτε στον στρατό της, ούτε στο αποικιακό της ένστικτο, αλλά στους κανόνες. Οι κανόνες είναι σημαντικοί, φυσικά, αλλά σπάνια έχουν καταστεί τόσο συνώνυμοι με την ηγεσία. Γιατί τώρα έχουν τόσο μεγάλη σημασία;
Κατά το παρελθόν, η δύναμη του έθνους σχετιζόταν λιγότερο με την επεξεργασία κανόνων παρά με την παραβίασή τους. Οι στρατηγοί του Κάιζερ Γουλιέλμου Β' έφτασαν την καχυποψία του στρατού για τους νομικούς περιορισμούς στα άκρα. Ο Χίτλερ προχώρησε ακόμη παραπέρα. Δεν πίστευε καθόλου στον καταμερισμό της εξουσίας.
Η σύγχρονη πολιτική της Γερμανίας έχει θεμελιωθεί σε μία βαθιά μεταστροφή αυτών των ιδεών της ηγεσίας. Η δέσμευση του Βερολίνου απέναντι στην Ευρώπη είναι ειλικρινής και το ίδιο είναι και η επένδυσή του στη δημιουργία θεσμών. Η κατασκευή ευρωπαϊκών θεσμών που θα παίρνουν αποφάσεις από κοινού βοηθά στο να κατευναστούν οι παλιές υποψίες και καθιστούν την οικονομική υπεροχή της χώρας πιο αποδεκτή.
Η ίδια λογική βρίσκεται πίσω από την αφοσίωσή της στους κανόνες. Υπάρχουν δύο είδη υπερδυνάμεων: Εκείνες, σαν το Γ' Ράιχ, που βλέπουν τους κανόνες ως δεσμά. Και εκείνες που τους βλέπουν ως χρήσιμα εργαλεία παγκόσμιας διαχείρισης. Το τελευταίο είναι ο τρόπος με τον οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες, ακολουθώντας το βρετανικό παράδειγμα, άσκησαν εξουσία παγκοσμίως στη διάρκεια του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα και είναι τώρα ο τρόπος λειτουργίας της Γερμανίας στην ευρωζώνη.
Επειδή οι κανόνες είναι εξ ορισμού συλλογικοί, ικανοποιούν το δεύτερο μάθημα που οι καταστροφές του Γ' Ράιχ δίδαξαν στη σύγχρονη διπλωματία της Γερμανίας: Ποτέ μην είσαι μόνος. Τίποτα δεν ήταν πιο αξιοσημείωτο κατά τη διάρκεια των γεμάτων συζητήσεων των περασμένων μηνών, από την επιθυμία της χώρας να μη βρεθεί απομονωμένη. Ευτυχώς για το Βερολίνο, άλλα κράτη της βόρειας και ανατολικής Ευρώπης ήταν πρόθυμα να ταχθούν υπέρ της σκληρής γραμμής του. Η Γερμανία απλώς δεν έχει το περιθώριο να αφήσει την Ευρώπη να μοιάζει με φύλλο συκής, για το δικό της συμφέρον.
Ωστόσο οι κανόνες συχνά κάνουν αυτό ακριβώς. Όπως είπε κάποτε ο συντηρητικός Γερμανός νομικός Καρλ Σμιτ, η δύναμη του ηγεμόνα βρίσκεται στην ικανότητά του να θεσπίζει νόρμες. Και, μπορούμε να προσθέσουμε, να αποφασίζει ποιες ισχύουν για τον ίδιο. Το γερμανικό Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο συχνά έχει την τελευταία λέξη για το ποιοι κανόνες θα ισχύσουν εσωτερικά.
Η ομίχλη που περιβάλλει την πολιτική των κανόνων εξαφανίζεται και τα συμφέροντα που εξυπηρετεί γίνονται εμφανή, όταν οι κανόνες δεν υπακούονται πλέον εθελοντικά και πρέπει αντ' αυτού να επιβληθούν. Πριν από έναν περίπου αιώνα, η επιβολή ήταν ευκολότερη γιατί η δημοκρατία ήταν περιορισμένη και η κοινή γνώμη μπορούσε συχνά να αγνοηθεί. Στην Αίγυπτο το 1882, η χρεοκοπία έφερε κανονιοφόρους, την ανατροπή των μοναρχών και τη στρατιωτική κατοχή. Όταν η Ελλάδα πτώχευσε το 1893, μια διεθνής επιτροπή οικονομικού ελέγχου πήρε τον έλεγχο των μεγάλων ροών εσόδων για δεκαετίες και τα έδινε απευθείας στους κατόχους ομολόγων της χώρας. Η αντίδραση του ελληνικού κοινού μετά βίας μπήκε στην εξίσωση.
- Καμία από αυτές τις βάναυσες μεθόδους επιβολής συμμόρφωσης δεν είναι αποδεκτή σήμερα – ακόμα λιγότερο στο πλαίσιο της ΕΕ, όπου οι χώρες είναι πολύ πιο διασυνδεδεμένες και διοικούνται πολύ πιο δημοκρατικά. Και επειδή η ευρωζώνη είναι ένα σύνολο κρατών των οποίων οι οικονομικές περιουσίες ποικίλλουν υπό το κοινό νόμισμα, η λήψη οποιουδήποτε είδους συναίνεσης για τη χρησιμότητα των κανόνων της γίνεται σχεδόν αδύνατη από τη στιγμή που ο δημόσιος διάλογος σχετικά με αυτούς διαρρέει από τους μικρούς κύκλους των τεχνοκρατών, μέσα στους οποίους γεννήθηκαν. Σε καιρούς ακραίας κρίσης, η κοινή συναίνεση πιθανότατα δεν μπορεί να επιτευχθεί. Αλλά ακριβώς αυτές είναι οι στιγμές κατά τις οποίες η ηγεσία με αυτοπεποίθηση παρακάμπτει τους κανόνες. Όπως είπε ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, κάποιες φορές ο ανθρωπισμός, όχι η νομιμότητα, θα έπρεπε να είναι οδηγός μας.
- Στο τελευταίο επεισόδιο της κρίσης του Grexit, η Γαλλία και η Ιταλία επικαλέστηκαν βασικές πολιτικές αξίες της ΕΕ. Η Γερμανία πάλεψε για να κρατήσει έναν σαφώς πολιτικό διάλογο μακριά. Ωστόσο, η ανικανότητά της να διακρίνει ανάμεσα στο πότε είναι χρήσιμο να προσκολληθείς στους κανόνες και πότε είναι καλύτερο να τους παραβλέψεις, τώρα απειλεί τη νομιμότητα της ίδιας της ένωσης.
Είναι καιρός το Βερολίνο να ξεφύγει από τη σκιά του παρελθόντος, να σκεφτεί εκ νέου σχετικά με τη σημασία της ηγεσίας και να αρχίσει να χειρίζεται την επιρροή του στην ευρωζώνη διαφορετικά. Αλλιώς, το μέλλον πιθανότατα θα είναι μια Ευρώπη με συρρικνωμένη δύναμη, μέλη και επιρροή -μία ένωση, πιο εμφανώς από ποτέ, όχημα για το συμφέρον της Γερμανίας.
Αυτή τη στιγμή, αυτό είναι σίγουρα το τελευταίο πράγμα που θέλει η Γερμανία.
* Καθηγητής ιστορίας στο πανεπιστήμιο Κολούμπια. Πηγή
Σχόλια