Αρθρο-καταπέλτη δημοσιεύει στο Foreign Policy ο Philippe Legrain. Η
προσπάθεια της Γερμανίας να επιβάλει τη γραμμή της και πώς η ίδια
παραβιάζει τις Συνθήκες. H αποκαθήλωση εκλεγμένων κυβερνήσεων, οι
γερμανικές τράπεζες και η ελληνική περίπτωση.
«Οι νέες εκλογές δεν αλλάζουν τίποτα», ισχυρίστηκε ο Γερμανός
υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, πριν από τις ελληνικές εκλογές
του Ιανουαρίου, που έφεραν στην εξουσία μια ριζοσπαστική αριστερή
κυβέρνηση, η οποία δεσμευόταν να βάλει τέλος στη λιτότητα και να
απαιτήσει ελάφρυνση χρέους από τους πιστωτές της ευρωζώνης.
Η νέα ελληνική κυβέρνηση, επέμεινε ο Σόιμπλε, πρέπει να αποδεχθεί τους όρους που είχαν συμφωνηθεί με τους προκατόχους της. Σε μεγάλο βαθμό, η νέα κυβέρνηση της Ελλάδας το έχει κάνει αυτό, παρά τις προεκλογικές της δεσμεύσεις. Πώς, τότε, μπορούν πραγματικά να αλλάξουν οι καταστροφικές πολιτικές που επιβλήθηκαν από τους ομοίους του Σόιμπλε; Είναι συμβατή με τη Δημοκρατία η συμμετοχή στην ευρωζώνη;
Αυτό είναι παραπάνω από απλώς ένα ελληνικό ζήτημα. Εκλογές αναμένονται κάποια στιγμή φέτος στην Ισπανία και οι ριζοσπαστικοί Αριστεροί Podemos προηγούνται στις δημοσκοπήσεις. Πράγματι, σε όλες σχεδόν τις εκλογές που διενεργήθηκαν από τότε που ξέσπασε η κρίση, οι ψηφοφόροι έχουν πετάξει έξω τις κυβερνήσεις τους, μόνο και μόνο για να τους πουν ο Σόιμπλε και τα τσιράκια του στην ευρωζώνη ότι η νέα κυβέρνηση πρέπει να τηρήσει τις αποτυχημένες πολιτικές που οι ψηφοφόροι απέρριψαν.
Το 2012 για παράδειγμα, ο Francois Hollande κέρδισε την προεδρία της Γαλλίας δεσμευόμενος να βάλει τέλος στη λιτότητα, σύντομα όμως αναγκάστηκε από το Βερολίνο να κάνει πίσω. Πέρυσι, με εντολή από τη συντριπτική νίκη του στις ευρωεκλογές, ο μεταρρυθμιστής Ιταλός πρωθυπουργός Matteo Renzi απαίτησε αλλαγές στους δημοσιονομικούς κανόνες της ευρωζώνης που θα έδιναν τη δυνατότητα στην ιταλική κυβέρνηση να κάνει περισσότερες επενδύσεις. Εισέπραξε μια κάθετη άρνηση.
Βέβαια, οι πολιτικοί πολύ συχνά ρίχνουν στα σκουπίδια τις χαλαρές προεκλογικές δεσμεύσεις όταν έρθουν αντιμέτωποι με τη σκληρή πραγματικότητα της διακυβέρνησης. Πρόκειται για ένα (λυπηρό) χαρακτηριστικό της Δημοκρατίας, και όχι για απόδειξη έλλειψής της. Όμως οι περιορισμοί στη Δημοκρατία στην ευρωζώνη είναι πραγματικοί.
Το 2011 μάλιστα, οι αρχές της ευρωζώνης ανάγκασαν σε έξοδο τους εκλεγμένους πρωθυπουργούς της Ιταλίας και της Ελλάδας -ο τελευταίος γιατί τόλμησε να προσφέρει στους Έλληνες ένα δημοψήφισμα για τους άδικους όρους που τους επιβλήθηκαν από τη Γερμανία- και τους αντικατέστησαν με υποχωρητικούς, μη εκλεγμένους τεχνοκράτες.
Όσο για τη Γαλλία, δεν είναι οι αγορές που αποτρέπουν την κυβέρνηση από την εφαρμογή δημοσιονομικής τόνωσης -αντιθέτως, οι επενδυτές σκοτώνονται να δανείσουν τσάμπα στο Παρίσι- αλλά το Βερολίνο και οι Βρυξέλλες. Και είναι η καγκελαρία της Άγκελα Μέρκελ, και όχι η οικονομική «πραγματικότητα», που αποτρέπει την Ιταλία και άλλες χώρες από το να δανειστούν λελογισμένα για επενδύσεις, οι οποίες θα ενίσχυαν την τρέχουσα ζήτηση και τη μελλοντική προσφορά, καθώς και τα δημόσια οικονομικά.
Όταν προκαλείται, η απάντηση του Σόιμπλε είναι ότι οι συμφωνίες πρέπει να τηρούνται: οι κανόνες είναι κανόνες. Όμως ο ισχυρισμός πως οι κανόνες της ευρωζώνης είναι φτιαγμένοι από πέτρα δεν είναι μόνο αντιδημοκρατικός, αλλά και αναληθής. Το Βερολίνο έχει επανειλημμένως καταχραστεί την επιρροή του στους θεσμούς της Ε.Ε. για να ξαναγράψει τους κανόνες της ευρωζώνης, και συνεχίζει να τους παραβιάζει ατιμώρητο.
Δάνεισαν υπερβολικά ποσά σε μια αφερέγγυα Ελλάδα οι γερμανικές τράπεζες; Κανένα πρόβλημα! Θα παραβούμε τη νομική βάση πάνω στην οποία σχηματίστηκε η ευρωζώνη -δηλαδή τον κανόνα "no bailout" της Συνθήκης του Μάαστριχτ, που απαγορεύει στα κράτη μέλη να διασώζουν άλλα κράτη μέλλη- και θα διασώσουμε στα κρυφά αυτές τις τράπεζες δανείζοντας χρήματα των Ευρωπαίων φορολογούμενων στην Αθήνα. Δάνεισαν υπερβολικά ποσά οι γερμανικές τράπεζες και στις αφερέγγυες ιρλανδικές, πορτογαλικές και ισπανικές τράπεζες; Kein Problem!
Σε σύμπραξη με τις διεφθαρμένες εθνικές ελίτ, θα δανείσουμε στις κυβερνήσεις των χωρών αυτών ώστε να μπορέσουν να διασώσουν τις τοπικές τράπεζες και έτσι τους Γερμανούς πιστωτές τους. Αρχίζουν οι Γερμανοί φορολογούμενοι να ανησυχούν πως μπορεί να βρεθούν σε δύσκολη θέση λόγω των χρεών της Νότιας Ευρώπης; Ας ξαναγράψουμε τότε τους δημοσιονομικούς κανόνες, υπό την απειλή ενός χρηματοοικονομικού πανικού που δημιούργησαν τα λάθη της Μέρκελ, και ας επιβάλουμε έναν νέο δημοσιονομικό ζουρλομανδύα που δίνει στο Βερολίνο και στις Βρυξέλλες μεγαλύτερο έλεγχο επί των προϋπολογισμών άλλων χωρών.
Το τεράστιο πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών της Γερμανίας –οι υπερβάλλουσες αποταμιεύσεις που δημιουργούνται από την πολιτική ισχυροποίησης σε βάρος των άλλων χωρών με τη συμπίεση των μισθών ώστε να επιδοτούνται οι εξαγωγές - αποτέλεσε το καύσιμο για τον κακό δανεισμό των γερμανικών τραπεζών που προκάλεσε την κρίση στην ευρωζώνη.
Τώρα είναι το όχημα μέσω του οποίου η Γερμανία εξάγει αποπληθωρισμό. Εν ολίγοις, είναι η μεγαλύτερη, πιο αποσταθεροποιητική ανισορροπία στη νομισματική ένωση. Και έρχεται σε σύγκρουση με τους κανόνες της ευρωζώνης για τις μακροοικονομικές ανισορροπίες. Είναι αυτό πρόβλημα για τις Βρυξέλλες; Όχι βέβαια. Οι Γερμανοί βασίζονται στις αρχές της ευρωζώνης ώστε να τη... γλιτώνουν, και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσκυνά το Βερολίνο. Οι ψηφοφόροι αλλού όμως θέλουν να αλλάξουν τα πράγματα, ακόμα και αν αφορά μόνο τη χώρα τους. Nein, nein, nein: δεν υπάρχει εναλλακτική.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, η γερμανική κυβέρνηση έχει βρει ένα ακόμα πιο ανειλικρινές επιχείρημα. Δεν υπάρχει τίποτα το αντιδημοκρατικό στο να αναγκάζεις την ελληνική κυβέρνηση να υποκύψει στη βούληση του Βερολίνου, υποστηρίζει ο Σόιμπλε. Αντιθέτως, η Αθήνα πρέπει επίσης να σεβαστεί τις επιθυμίες των ψηφοφόρων άλλων χωρών της ευρωζώνης. Και είναι αλήθεια ότι οι φορολογούμενοι στη Γερμανία και αλλού στην ευρωζώνη θα έχαναν άδικα αν η Ελλάδα λάμβανε την ελάφρυνση χρέους που χρειάζεται για να ανακάμψει.
Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; Διότι η Μέρκελ παραβίασε τον κανόνα για τις διασώσεις, βάζοντας τα συμφέροντα των γερμανικών τραπεζών πάνω από αυτά των Ευρωπαίων πολιτών –περιλαμβανομένων και των Γερμανών- και στρέφοντας τους Ευρωπαίους τον έναν εναντίον του άλλου. Αν οι Γερμανοί ψηφοφόροι αντιλαμβάνονταν πως η Μέρκελ και ο Σόιμπλε τους είπαν ψέματα και τους πούλησαν, δεν θα έπεφταν στην εθνικιστική παγίδα του να κατηγορούν τους Έλληνες για τα αδικήματα των τραπεζών τους και της κυβέρνησής τους!
Για να αποκτήσουν την ελάφρυνση χρέους, οι Έλληνες θα πρέπει να δουν την μπλόφα της Γερμανίας και να είναι έτοιμοι να εκδώσουν παράλληλο νόμισμα. Η τετράμηνη παράταση που δέχθηκε η Αθήνα από τους Ευρωπαίους πιστωτές της τον περασμένο μήνα δίνει στη νέα ελληνική κυβέρνηση χρόνο να σκεφτεί καλά τη στρατηγική της. Ευρύτερα όμως, θα μπορούσε να αποκατασταθεί η δημοσιονομική δημοκρατία; Ο θυμός και η έλλειψη εμπιστοσύνης που δημιούργησε η κακοδιαχείριση της κρίσης είναι τέτοια που οι κινήσεις προς τον δημοκρατικό φεντεραλισμό είναι πολιτικά αδιανόητες για την ώρα.
Μια καλύτερη επιλογή θα ήταν να αποκατασταθεί ο κανόνας «no-bailout» και με μαζί με αυτόν και η ελευθερία των κυβερνήσεων να απαντήσουν στις μεταβαλλόμενες οικονομικές συνθήκες και στις πολιτικές προτεραιότητες –που περιορίζονται από την προθυμία των αγορών να δανείζουν και τελικά από τον κίνδυνο της χρεοκοπίας. (Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα είχε επίσης την εντολή να γίνει ένας σωστός δανειστής τελευταίας καταφυγής για τις κυβερνήσεις που δεν έχουν ρευστότητα) Ή θα μπορούσε να διαλυθεί το ευρώ.
Το να στερείς από τους ψηφοφόρους το δικαίωμα να κάνουν θεμιτές οικονομικές και πολιτικές επιλογές δεν είναι βιώσιμο. Και όπως δείχνει η τραγική ιστορία της Βαϊμάρης, η επιβολή αβάστακτων πληρωμών σε μισητούς ξένους πιστωτές οδηγεί σε πολιτικό εξτρεμισμό. Ο Martin Wolf των Financial Times έχει παρατηρήσει πως η ευρωζώνη υποτίθεται ότι είναι μια ένωση δημοκρατιών, και όχι μια αυτοκρατορία. Αυτό θα πρέπει να το θυμούνται η Μέρκελ και ο Σόιμπλε.
(*) Ο Philippe Legrain ήταν οικονομικός σύμβουλος του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το 2011 έως το 2014. Είναι visiting senior fellow στο London School of Economics και συγγραφέας του βιβλίου «European Spring: Why Our Economies and Politics Are in a Mess – and How to Put Them Right».
ΠΗΓΗ
Η νέα ελληνική κυβέρνηση, επέμεινε ο Σόιμπλε, πρέπει να αποδεχθεί τους όρους που είχαν συμφωνηθεί με τους προκατόχους της. Σε μεγάλο βαθμό, η νέα κυβέρνηση της Ελλάδας το έχει κάνει αυτό, παρά τις προεκλογικές της δεσμεύσεις. Πώς, τότε, μπορούν πραγματικά να αλλάξουν οι καταστροφικές πολιτικές που επιβλήθηκαν από τους ομοίους του Σόιμπλε; Είναι συμβατή με τη Δημοκρατία η συμμετοχή στην ευρωζώνη;
Αυτό είναι παραπάνω από απλώς ένα ελληνικό ζήτημα. Εκλογές αναμένονται κάποια στιγμή φέτος στην Ισπανία και οι ριζοσπαστικοί Αριστεροί Podemos προηγούνται στις δημοσκοπήσεις. Πράγματι, σε όλες σχεδόν τις εκλογές που διενεργήθηκαν από τότε που ξέσπασε η κρίση, οι ψηφοφόροι έχουν πετάξει έξω τις κυβερνήσεις τους, μόνο και μόνο για να τους πουν ο Σόιμπλε και τα τσιράκια του στην ευρωζώνη ότι η νέα κυβέρνηση πρέπει να τηρήσει τις αποτυχημένες πολιτικές που οι ψηφοφόροι απέρριψαν.
Το 2012 για παράδειγμα, ο Francois Hollande κέρδισε την προεδρία της Γαλλίας δεσμευόμενος να βάλει τέλος στη λιτότητα, σύντομα όμως αναγκάστηκε από το Βερολίνο να κάνει πίσω. Πέρυσι, με εντολή από τη συντριπτική νίκη του στις ευρωεκλογές, ο μεταρρυθμιστής Ιταλός πρωθυπουργός Matteo Renzi απαίτησε αλλαγές στους δημοσιονομικούς κανόνες της ευρωζώνης που θα έδιναν τη δυνατότητα στην ιταλική κυβέρνηση να κάνει περισσότερες επενδύσεις. Εισέπραξε μια κάθετη άρνηση.
Βέβαια, οι πολιτικοί πολύ συχνά ρίχνουν στα σκουπίδια τις χαλαρές προεκλογικές δεσμεύσεις όταν έρθουν αντιμέτωποι με τη σκληρή πραγματικότητα της διακυβέρνησης. Πρόκειται για ένα (λυπηρό) χαρακτηριστικό της Δημοκρατίας, και όχι για απόδειξη έλλειψής της. Όμως οι περιορισμοί στη Δημοκρατία στην ευρωζώνη είναι πραγματικοί.
Το 2011 μάλιστα, οι αρχές της ευρωζώνης ανάγκασαν σε έξοδο τους εκλεγμένους πρωθυπουργούς της Ιταλίας και της Ελλάδας -ο τελευταίος γιατί τόλμησε να προσφέρει στους Έλληνες ένα δημοψήφισμα για τους άδικους όρους που τους επιβλήθηκαν από τη Γερμανία- και τους αντικατέστησαν με υποχωρητικούς, μη εκλεγμένους τεχνοκράτες.
Όσο για τη Γαλλία, δεν είναι οι αγορές που αποτρέπουν την κυβέρνηση από την εφαρμογή δημοσιονομικής τόνωσης -αντιθέτως, οι επενδυτές σκοτώνονται να δανείσουν τσάμπα στο Παρίσι- αλλά το Βερολίνο και οι Βρυξέλλες. Και είναι η καγκελαρία της Άγκελα Μέρκελ, και όχι η οικονομική «πραγματικότητα», που αποτρέπει την Ιταλία και άλλες χώρες από το να δανειστούν λελογισμένα για επενδύσεις, οι οποίες θα ενίσχυαν την τρέχουσα ζήτηση και τη μελλοντική προσφορά, καθώς και τα δημόσια οικονομικά.
Όταν προκαλείται, η απάντηση του Σόιμπλε είναι ότι οι συμφωνίες πρέπει να τηρούνται: οι κανόνες είναι κανόνες. Όμως ο ισχυρισμός πως οι κανόνες της ευρωζώνης είναι φτιαγμένοι από πέτρα δεν είναι μόνο αντιδημοκρατικός, αλλά και αναληθής. Το Βερολίνο έχει επανειλημμένως καταχραστεί την επιρροή του στους θεσμούς της Ε.Ε. για να ξαναγράψει τους κανόνες της ευρωζώνης, και συνεχίζει να τους παραβιάζει ατιμώρητο.
Δάνεισαν υπερβολικά ποσά σε μια αφερέγγυα Ελλάδα οι γερμανικές τράπεζες; Κανένα πρόβλημα! Θα παραβούμε τη νομική βάση πάνω στην οποία σχηματίστηκε η ευρωζώνη -δηλαδή τον κανόνα "no bailout" της Συνθήκης του Μάαστριχτ, που απαγορεύει στα κράτη μέλη να διασώζουν άλλα κράτη μέλλη- και θα διασώσουμε στα κρυφά αυτές τις τράπεζες δανείζοντας χρήματα των Ευρωπαίων φορολογούμενων στην Αθήνα. Δάνεισαν υπερβολικά ποσά οι γερμανικές τράπεζες και στις αφερέγγυες ιρλανδικές, πορτογαλικές και ισπανικές τράπεζες; Kein Problem!
Σε σύμπραξη με τις διεφθαρμένες εθνικές ελίτ, θα δανείσουμε στις κυβερνήσεις των χωρών αυτών ώστε να μπορέσουν να διασώσουν τις τοπικές τράπεζες και έτσι τους Γερμανούς πιστωτές τους. Αρχίζουν οι Γερμανοί φορολογούμενοι να ανησυχούν πως μπορεί να βρεθούν σε δύσκολη θέση λόγω των χρεών της Νότιας Ευρώπης; Ας ξαναγράψουμε τότε τους δημοσιονομικούς κανόνες, υπό την απειλή ενός χρηματοοικονομικού πανικού που δημιούργησαν τα λάθη της Μέρκελ, και ας επιβάλουμε έναν νέο δημοσιονομικό ζουρλομανδύα που δίνει στο Βερολίνο και στις Βρυξέλλες μεγαλύτερο έλεγχο επί των προϋπολογισμών άλλων χωρών.
Το τεράστιο πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών της Γερμανίας –οι υπερβάλλουσες αποταμιεύσεις που δημιουργούνται από την πολιτική ισχυροποίησης σε βάρος των άλλων χωρών με τη συμπίεση των μισθών ώστε να επιδοτούνται οι εξαγωγές - αποτέλεσε το καύσιμο για τον κακό δανεισμό των γερμανικών τραπεζών που προκάλεσε την κρίση στην ευρωζώνη.
Τώρα είναι το όχημα μέσω του οποίου η Γερμανία εξάγει αποπληθωρισμό. Εν ολίγοις, είναι η μεγαλύτερη, πιο αποσταθεροποιητική ανισορροπία στη νομισματική ένωση. Και έρχεται σε σύγκρουση με τους κανόνες της ευρωζώνης για τις μακροοικονομικές ανισορροπίες. Είναι αυτό πρόβλημα για τις Βρυξέλλες; Όχι βέβαια. Οι Γερμανοί βασίζονται στις αρχές της ευρωζώνης ώστε να τη... γλιτώνουν, και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσκυνά το Βερολίνο. Οι ψηφοφόροι αλλού όμως θέλουν να αλλάξουν τα πράγματα, ακόμα και αν αφορά μόνο τη χώρα τους. Nein, nein, nein: δεν υπάρχει εναλλακτική.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, η γερμανική κυβέρνηση έχει βρει ένα ακόμα πιο ανειλικρινές επιχείρημα. Δεν υπάρχει τίποτα το αντιδημοκρατικό στο να αναγκάζεις την ελληνική κυβέρνηση να υποκύψει στη βούληση του Βερολίνου, υποστηρίζει ο Σόιμπλε. Αντιθέτως, η Αθήνα πρέπει επίσης να σεβαστεί τις επιθυμίες των ψηφοφόρων άλλων χωρών της ευρωζώνης. Και είναι αλήθεια ότι οι φορολογούμενοι στη Γερμανία και αλλού στην ευρωζώνη θα έχαναν άδικα αν η Ελλάδα λάμβανε την ελάφρυνση χρέους που χρειάζεται για να ανακάμψει.
Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; Διότι η Μέρκελ παραβίασε τον κανόνα για τις διασώσεις, βάζοντας τα συμφέροντα των γερμανικών τραπεζών πάνω από αυτά των Ευρωπαίων πολιτών –περιλαμβανομένων και των Γερμανών- και στρέφοντας τους Ευρωπαίους τον έναν εναντίον του άλλου. Αν οι Γερμανοί ψηφοφόροι αντιλαμβάνονταν πως η Μέρκελ και ο Σόιμπλε τους είπαν ψέματα και τους πούλησαν, δεν θα έπεφταν στην εθνικιστική παγίδα του να κατηγορούν τους Έλληνες για τα αδικήματα των τραπεζών τους και της κυβέρνησής τους!
Για να αποκτήσουν την ελάφρυνση χρέους, οι Έλληνες θα πρέπει να δουν την μπλόφα της Γερμανίας και να είναι έτοιμοι να εκδώσουν παράλληλο νόμισμα. Η τετράμηνη παράταση που δέχθηκε η Αθήνα από τους Ευρωπαίους πιστωτές της τον περασμένο μήνα δίνει στη νέα ελληνική κυβέρνηση χρόνο να σκεφτεί καλά τη στρατηγική της. Ευρύτερα όμως, θα μπορούσε να αποκατασταθεί η δημοσιονομική δημοκρατία; Ο θυμός και η έλλειψη εμπιστοσύνης που δημιούργησε η κακοδιαχείριση της κρίσης είναι τέτοια που οι κινήσεις προς τον δημοκρατικό φεντεραλισμό είναι πολιτικά αδιανόητες για την ώρα.
Μια καλύτερη επιλογή θα ήταν να αποκατασταθεί ο κανόνας «no-bailout» και με μαζί με αυτόν και η ελευθερία των κυβερνήσεων να απαντήσουν στις μεταβαλλόμενες οικονομικές συνθήκες και στις πολιτικές προτεραιότητες –που περιορίζονται από την προθυμία των αγορών να δανείζουν και τελικά από τον κίνδυνο της χρεοκοπίας. (Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα είχε επίσης την εντολή να γίνει ένας σωστός δανειστής τελευταίας καταφυγής για τις κυβερνήσεις που δεν έχουν ρευστότητα) Ή θα μπορούσε να διαλυθεί το ευρώ.
Το να στερείς από τους ψηφοφόρους το δικαίωμα να κάνουν θεμιτές οικονομικές και πολιτικές επιλογές δεν είναι βιώσιμο. Και όπως δείχνει η τραγική ιστορία της Βαϊμάρης, η επιβολή αβάστακτων πληρωμών σε μισητούς ξένους πιστωτές οδηγεί σε πολιτικό εξτρεμισμό. Ο Martin Wolf των Financial Times έχει παρατηρήσει πως η ευρωζώνη υποτίθεται ότι είναι μια ένωση δημοκρατιών, και όχι μια αυτοκρατορία. Αυτό θα πρέπει να το θυμούνται η Μέρκελ και ο Σόιμπλε.
(*) Ο Philippe Legrain ήταν οικονομικός σύμβουλος του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το 2011 έως το 2014. Είναι visiting senior fellow στο London School of Economics και συγγραφέας του βιβλίου «European Spring: Why Our Economies and Politics Are in a Mess – and How to Put Them Right».
ΠΗΓΗ
Σχόλια