Ολίγα για τη "μακροχρόνια στασιμότητα" |
Του Συμεών Ρωμύλου
Στο 14° οικονομικό φόρουμ, το 2013, (video 16 λεπτών)
του ΔΝΤ, ο διάσημος Αμερικανός οικονομολόγος Larry Summers, είπε ότι οι
ανεπτυγμένες οικονομίες μπορεί να βρίσκονται σε «μακροχρόνια
στασιμότητα». Ο όρος «secular stagnation» είχε πρωτοχρησιμοποιηθεί μετά
το Μεγάλο Κραχ και φαίνεται να προκάλεσε ανατριχίλες στην κοινότητα των
οικονομολόγων. Έκτοτε ξεκίνησε μία συζήτηση μεταξύ οικονομολόγων με πιο
εμπεριστατωμένη προσέγγιση τη μελέτη που συνέταξε η ομάδα του Κέντρου Έρευνας Οικονομικής Πολιτικής με τίτλο «Μακροχρόνια Στασιμότητα». Η μελέτη (PDF 180 σελίδων)
είναι από οικονομολόγους για οικονομολόγους και το καλύτερο που μπορώ
να κάνω είναι να προσπαθήσω να δώσω μία ιδέα περί τίνος πρόκειται.
Εκείνο, όμως, που ίσως έχει μεγαλύτερη σημασία για εμάς, τους κοινούς
θνητούς, είναι να αντιληφθούμε τη σύγχυση στην οποία βρίσκονται οι
οικονομολόγοι και τις ΑΜΦΙΒΟΛΙΕΣ τους για το μέλλον.
«Η διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης [ένα από τα ονόματα της τρέχουσας ή
Παγκόσμιας Κρίσης] και τα ασυνήθη μέτρα που απαιτούνται για την
αντιμετώπισή της, έχει προκαλέσει μία γενικευμένη αλλά όχι σαφώς
διατυπωμένη αίσθηση ότι κάτι έχει αλλάξει» αναφέρεται στο εισαγωγικό
σχόλιο -και αυτό το κάτι το ονομάτισε ο Larry Summers: «secular
stagnation».
Το αν η παρούσα κρίση είναι «secular and not cyclical», μακροχρόνια και
όχι κυκλική, έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί, αν είναι, αποδυναμώνει, αν
δεν αχρηστεύει τη νομισματική πολιτική ως το πιο ισχυρό και ευέλικτο
εργαλείο που διαθέτουμε για τη διατήρηση της ανάπτυξης κοντά στο
«μακροπρόθεσμο δυνητικό ρυθμό» της.
Η «νέα υπόθεση περί μακροχρόνιας στασιμότητας» υποστηρίζεται από την
πρόσφατη εμπειρία που δείχνει να είναι αυξημένη η πιθανότητα να είναι
ΑΔΥΝΑΤΟ για μία οικονομία να έχει πλήρη απασχόληση, ικανοποιητικό ρυθμό
ανάπτυξης και οικονομική σταθερότητα ταυτοχρόνως, απλώς με τους
παραδοσιακούς χειρισμούς της νομισματικής πολιτικής! Όπως το έθεσε ο
Larry Summers: «χρειάζεται να σκεφτούμε πώς, στα ερχόμενα χρόνια, θα
μανατζάρουμε μια οικονομία, στην οποία το μηδενικό ονομαστικό επιτόκιο
θα είναι χρόνιος και συστημικός ανασταλτικός παράγων της οικονομικής
δραστηριότητας, που θα κρατάει την οικονομία μας κάτω από τις
δυνατότητές της.»
Κατ αρχάς και κατ αρχήν, ο όρος σημαίνει ακριβώς αυτό που λέει:
«μακροχρόνια στασιμότητα», δηλαδή, επίμονη τάση μιας οικονομίας, όχι
μόνο να αναπτύσσεται με αργό έως μηδενικό ρυθμό, αλλά ειδικότερα, να
δυσκολεύεται ή να αδυνατεί να απασχολεί πλήρως το παραγωγικό της
δυναμικό.
H μελέτη έχει υπότιτλο «Facts, Causes and Cures» (Δεδομένα, Αιτίες και
Θεραπείες). Μερικά από τα «Δεδομένα» που εξετάζονται είναι:
1) Το δημογραφικό: Υπογεννητικότητα, συνεχής αύξηση του προσδόκιμου και
«οι συνέπειες της δημογραφικής αλλαγής στα απαιτούμενα αποθεματικά από
αποταμίευση»
[Η θέση του Κέϋνς ότι, για να υπάρχει ισορροπία, το σύνολο των εσόδων
-και συνεπώς της ζήτησης- πρέπει να ισούται με τη συνολική παραγωγή και η
συνολική αποταμίευση πρέπει να ισούται με τις συνολικές επενδύσεις,
ονομάστηκε «το παράδοξο του Κέϋνς» επειδή η αρετή της αποταμίευσης
αφαιρεί ζήτηση και επομένως ...].
2) Το εκπαιδευτικό: Η μαζική εκπαιδευτική επανάσταση ολοκληρώθηκε, δεν αναμένεται αύξηση του μέσου εκπαιδευτικού επιπέδου στις ΗΠΑ. [παραγωγικότητα της εργασίας] 3) Η ανισότητα: Η αυξανόμενη μερίδα στο ΑΕΠ του άνω 10% των πλουσιότερων έχει στερήσει τη μεσαία τάξη από συμμετοχή στην εισοδηματική ανάπτυξη. [ανεπαρκής ζήτηση] 4) Το δημόσιο χρέος: Οι προβλέψεις για την εξέλιξή του κάνουν τις κοινωνικές υπηρεσίες μη βιώσιμες - «μη-υποστηρίξιμες» (unsustainable). Στις «Αιτίες» και «Θεραπείες» τα πράγματα γίνονται πιο σύνθετα για μη οικονομολόγους. Για όσους ενδιαφέρονται, παραθέτω στο τέλος τον επίλογο της μελέτης.
Το περιοδικό The Economist, σε σχετικό άρθρο
του με υπότιτλο «Fad or fact?» (περαστική μόδα ή γεγονός;) που
δημοσίευσε τον περασμένο Αύγουστο, σχολιάζει την μελέτη και καταλήγει:
«Παρά τις αγνές προσπάθειες των συγγραφέων να καθιερώσουν τον όρο, η
"μακροχρόνια στασιμότητα" παραμένει μία χαλαρή έννοια και, θα έλεγε
κανείς, με υπερβολικά ευρύ περιεχόμενο για να είναι χρήσιμη. Παρόλο που
υπάρχουν ομοιότητες μεταξύ Αμερικής και Ευρώπης, είναι δύσκολο να
αποφευχθεί το συμπέρασμα ότι πολλές από τις δυσκολίες της Ευρώπης
οφείλονται σε μία δυσλειτουργική νομισματική ένωση παρά στην επιρρέπειά
της προς μακροχρόνια στασιμότητα. Είναι, επίσης, δύσκολο να φανταστεί
κανείς ένα τόσο στείρο μέλλον για τις προηγμένες χώρες ενόσω υπάρχει
τόσο μεγάλη δυνατότητα για ανάπτυξη στις αναδυόμενες οικονομίες, από την
οποία [ανάπτυξη] μπορούν να ωφεληθούν [οι προηγμένες χώρες]».
Τη συνέχεια ανέλαβαν 5 Νομπελίστες. Στο τελευταίο μηνιαίο περιοδικό του ΔΝΤ δημοσιεύτηκε ένα άρθρο (PDF 19 σελίδων)
με τις απόψεις τους σχετικά με το προσεχές μέλλον. Όλοι τους συμφωνούν
ότι αυτό δεν διαφαίνεται και τόσο λαμπρό και ότι πρέπει κάτι να αλλάξει.
Το άρθρο περιλαμβάνει και δύο σχόλια, ενδιαφέροντα μεν, αλλά όχι και
τόσο σχετικά με το θέμα μας.
Το άρθρο αρχίζει με το σχόλιο του George A. Akerlof που μιλάει για την
υπερθέρμανση του πλανήτη: « Οι ιστορίες που λέμε στους εαυτούς μας για
την υπερθέρμανση του πλανήτη είναι πάρα πολύ κρύες και πάρα πολύ
συγκρατημένες.» Ένα άλλο, επίσης όχι σχετικό, σχόλιο είναι του Michael
Spence που ασχολείται με την «πρόκληση να διευκολυνθούν οι
αναπτυσσόμενες χώρες να ολοκληρώσουν την προσπάθεια σύγκλισης που
ξεκίνησε μετά τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.»
Το σχόλιο που αναφέρεται ρητά στη «μακροχρόνια στασιμότητα» είναι του
Robert Solow (Νόμπελ 1987) που αρχίζει ως εξής: «Δεν υπάρχει πιθανότητα ο
κόσμος να ξεμείνει από πιεστικά οικονομικά προβλήματα τα επόμενα 50
χρόνια.» Μετά σημειώνει ότι: «Μόνο φούσκες κατάφεραν να δημιουργήσουν
ευημερία τα πρόσφατα χρόνια. Γνωρίζουμε ότι αυτό δεν μπορεί να
διαρκέσει.» Θέτει το ερώτημα: «Είναι οι πλούσιες οικονομίες της Ευρώπης,
Ιαπωνίας και Βόρειας Αμερικής παγιδευμένες σε ένα επεισόδιο της
λεγόμενης "μακροχρόνιας στασιμότητας" που είναι πιο πιθανό να είναι κάτι
περισσότερο από περαστικό;» για να καταλήξει το σχόλιό του: «Το συνετό
συμπέρασμα -είναι η σύνεση της μόδας;- είναι ότι η υπόθεση της
"μακροχρόνιας στασιμότητας" δεν έχει επιβεβαιωθεί, αλλά ούτε αποκλείεται
και να ισχύει.»
Ο Paul Krugman (Νόμπελ 2008) αρχίζει ως εξής: «Στα μέσα της δεύτερης
δεκαετίας του 21ου αιώνα, το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η
παγκόσμια οικονομία -ή, τουλάχιστον οι σχετικά πλούσιες χώρες- είναι ένα
πρόβλημα που πολλοί οικονομολόγοι ποτέ δεν νόμισαν ότι θα
αντιμετωπίζαμε. Για πρώτη φορά μετά το 1930, ο κόσμος φαίνεται να
υποφέρει από μία επίμονη απουσία επαρκούς ζήτησης. Οι άνθρωποι, απλώς,
δεν ξοδεύουν αρκετά ώστε να χρησιμοποιείται η παραγωγική δυνατότητα που
έχουμε. Αυτό, υποτίθεται ότι ήταν ένα λυμένο πρόβλημα. [...] Αλλά δεν
ήταν - και οι λύσεις παραμένουν ασύλληπτες (elusive).» Μετά διαπιστώνει
ότι: «Οι θεσμοί μας οικονομικής πολιτικής δεν είναι καθόλου κατάλληλοι
για να αντιμετωπίζουν παρατεταμένες (sustained) ελλείψεις ζήτησης.» Και
καταλήγει: «Άρα, η ανεπαρκής ζήτηση παραμένει ένα μεγάλο πρόβλημα και
φαίνεται πολύ πιθανό ότι θα παραμείνει για πολύ καιρό ακόμη. Χρειάζεται
να βρούμε κάποιον τρόπο για να χειριστούμε αυτή την κατάσταση.»
Ο Joseph E. Stiglitz (Νόμπελ 2001) αρχίζει ως εξής: «Η κυρίως μάχη στην
μετά-το-δεύτερο- παγκόσμιο- πόλεμο οικονομία ήταν η πάλη μεταξύ των
εναλλακτικών οικονομικών συστημάτων: Ήταν ο κομμουνισμός ή ο
καπιταλισμός ο καλύτερος δρόμος για την διασφάλιση ανάπτυξης και
ευημερίας για όλους; Με την πτώση του τείχους του Βερολίνου αυτή η μάχη
τελείωσε. Αλλά μία νέα αναδύεται: Ποια μορφή οικονομίας της αγοράς
"δουλεύει" καλύτερα;» Μετά διαπιστώνει ότι: «Η μεγάλη και αυξανόμενη
ανισότητα στις ΗΠΑ είναι αποτέλεσμα των οικονομικών και κυβερνητικών
πολιτικών της (policies and politics), επικαλείται τις προτάσεις του στο
σύγγραμμά του «Το Τίμημα της Ανισότητας» που (υποτίθεται ότι) απαντούν
στο πώς μπορούμε να έχουμε και ανάπτυξη και σταθερότητα και μείωση της
ανισότητας και τελειώνει: «Όταν οικονομικά άλματα (“advances”) - είτε
σχετιζόμενα με τη παγκοσμιοποίηση είτε την δημιουργία του Ευρώ-
συνεπάγονται μεγάλες μειώσεις μισθών ή κοινωνικών παροχών για μεγάλα
τμήματα της κοινωνίας, πρέπει να αναρωτηθούμε μήπως μπερδεύουμε τα μέσα
με τους σκοπούς.
Και η κυριότερη πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι κυβερνήσεις του κόσμου
(our global politics) είναι να διασφαλίζουν ότι οι δημοκρατικές
διαδικασίες εξυπηρετούν πράγματι τα συμφέροντα των απλών πολιτών. Δεν θα
είναι εύκολο να σπάσουμε την ισχύ του χρήματος στην πολιτική. Αλλά αν
δεν τη σπάσουμε θα αντιμετωπίζουμε απογοητεύσεις στις οικονομίες μας και
στις δημοκρατίες μας.»
Αυτή τη φορά, το μόνο δικό μου σχόλιο είναι να προτείνω να συγκρίνετε τα
πιο πάνω (ιδιαίτερα του Paul Krugman) με όσα ανέφερα στο προηγούμενο
άρθρο μου, Ολίγα για την "κρίση υπερπαραγωγής" και, δευτερευόντως, στο Ολίγα περί ανάπτυξης.
Ο επίλογος της μελέτης:
«Έξi χρόνια μετά την Παγκόσμια Κρίση, η ανάρρωση (recovery) εξακολουθεί
να είναι αναιμική παρά τα έτη με σχεδόν μηδενικά επιτόκια και τις
ασυνήθεις "μανούβρες" των κεντρικών τραπεζών. Πρέπει να το αποδώσουμε
στη "μακροχρόνια στασιμότητα;" Αυτό το eBook συγκεντρώνει τις σκέψεις
κορυφαίων οικονομολόγων, [από διαφορετικές χώρες και διαφορετικές
"σχολές"] συμπεριλαμβανομένων και των Larry Summers, Paul Krugman,
Robert Gordon, Olivier Blanchard, Richard Koo, Barry Eichengreen,
Ricardo Caballero, Ed Glaeser και πολλών ακόμη. Από τις αναλύσεις τους
προέκυψε μία αρκετά ισχυρή ομοφωνία σε τέσσερα σημεία:
• ”Μακροχρόνια στασιμότητα" σημαίνει ότι απαιτούνται ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ
επιτόκια [ονομαστικά μείον πληθωρισμός] για την εξισορρόπηση
αποταμίευσης με επενδύσεις για επίπεδα πλήρους απασχόλησης. [αχρήστευση
νομισματικής πολιτικής]
• Ο βασικός προβληματισμός είναι, ότι η μακροχρόνια στασιμότητα θα κάνει
πολύ δύσκολη την επίτευξη πλήρους απασχόλησης, με χαμηλό πληθωρισμό και
οικονομική σταθερότητα, χρησιμοποιώντας μακροοικονομικές πολιτικές όπως
είναι τώρα δομημένες και όπως χρησιμοποιούνται. [όταν ο πληθωρισμός
είναι χαμηλός, τα επιτόκια είναι επίσης χαμηλά, οπότε οι κεντρικές
τράπεζες δεν μπορούν να εφαρμόσουν νομισματικές πολιτικές χαλάρωσης
Quantitative easing]
• Είναι πολύ νωρίς για να πούμε ότι φταίει η «μακροχρόνια στασιμότητα»,
αλλά η αβεβαιότητα δεν συγχωρεί την απραξία. Οι Κυβερνήσεις
(Policymakers) πρέπει να αρχίσουν να σκέφτονται αναζητώντας λύσεις. Αν
παγιωθεί η μακροχρόνια στασιμότητα, το σημερινό οπλοστάσιο [toolkit] θα
είναι ανεπαρκές.
• [και το απαραίτητο Αμερικάνικο καρφί:] Η Ευρώπη έχει να φοβηθεί
περισσότερα από την πιθανότητα παγίωσης της μακροχρόνιας στασιμότητας
από όσα οι ΗΠΑ, δεδομένων της πιο αργής ανάπτυξης, της απουσίας
μεταρρυθμίσεων που ευνοούν την ανάπτυξη και το πλαίσιο συγκρατημένων
[constrained] πολιτικών.
Οι συγγραφείς δείχνουν δύο κατηγορίες λύσεων:
• "Πρόληψη" = ενίσχυση της μακροχρόνιας "δυνητικής" ανάπτυξης (raising long-run growth potentials) και
• "Θεραπεία συμπτωμάτων" = ύψωση του στόχου για πληθωρισμό για να "ανακουφιστεί" το πρόβλημα ZLB = Zero Lower Bound (*) και χρήση δημοσιονομικής πολιτικής για την αντιμετώπιση balance-sheet recessions(**).»
(*) Τα ονομαστικά επιτόκια δεν μπορεί να είναι κάτω
από το μηδέν ενώ τα πραγματικά (ονομαστικά μείον πληθωρισμός) πρέπει να
είναι αρνητικά... .
(**) Ο όρος balance-sheet recession περιγράφει την κατάσταση που προκύπτει μετά το σκάσιμο μιας φούσκας, τη γρήγορη πτώση των τιμών των ακινήτων, την μαζική απομόχλευση και που δεν απέμεινε κανείς πρόθυμος να δανειστεί και να ξοδέψει. * Ο κ. Συμεών Ρωμύλος είναι οικονομολόγος, πρώην ανώτατο στέλεχος επιχειρήσεων |
Πηγή:www.capital.gr
===================
Blogger: Η Ιαπωνία είναι μια χώρα που μπήκε σε μια κατάσταση στασιμοπληθωρισμού στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και έκτοτε δεν κατάφερε να βγει. Δείτε τα αποτελέσματα !!!!
Παρακάτω θα ακούσετε τον κ. Ρομπόλη (ομιλία που έγινε τον Απρίλιο του 2014 στο Κορωπί. Αξίζει να την ακούσετε.
Σχόλια