«Η αποστασία των διανοουμένων»
Απόσπασμα από την εισαγωγή του βιβλίου του Γιώργου Καραμπελιά
Προφανώς, η πτώση του σοβιετικού στρατοπέδου, με σύμβολο την πτώση του τείχους του Βερολίνου, θα σηματοδοτήσει το τέλος μιας ολόκληρης ιστορικής εποχής.
Μέσα σε δύο ή τρία χρόνια θα ζήσουμε μια σαρωτική «αλλαγή παραδείγματος», χωρίς ίσως ιστορικό προηγούμενο. Η κατάρρευση του ανατολικού στρατοπέδου θα μεταφραστεί, στην Ελλάδα, στην κατάρρευση του «πατριωτικού» ΠΑΣΟΚ, περνώντας μέσα από το καθαρτήριο της υπόθεσης Κοσκωτά· η ευρωπαϊστική Αριστερά θα κυριαρχήσει στον Συνασπισμό της Αριστεράς, ο κόσμος θα γίνει για δέκα ή είκοσι χρόνια μονοπολικός.
Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας θα ολοκληρώσει την καθολική ανατροπή των παλιών γεωπολιτικών σταθερών. Ο εξαμερικανισμός και η υποταγή στα παγκοσμιοποιητικά ρεύματα του συρμού, θα καταστούν ιδεολογικά κυρίαρχα. Ποιος δεν θυμάται τα αναρίθμητα «Κλικ», τα καινούργια μπαρ, την εισβολή των ιδιωτικών τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών, τις νέες οικολογικές ευαισθησίες, με τους Οικολόγους-Εναλλακτικούς; Ο πατριωτισμός γίνεται ντεμοντέ για τη νεολαία. Ήδη το 1993 θα έχει αναδυθεί ένα νέο ιδεολογικό και πολιτικό τοπίο. Το ΠΑΣΟΚ κατεξοχήν – αλλά και η Δεξιά – θα μεταβληθεί σε κόμμα δυτικόστροφο και εκσυγχρονιστικό, διαδικασία που θα ολοκληρωθεί με την ανάληψη της ηγεσίας από τον Σημίτη το 1996· στην Αριστερά, ο Συνασπισμός, αφού αποχωρήσει το ΚΚΕ, θα ενσωματώσει τη νεότερη γενιά των στελεχών και των λίγων διανοουμένων του ΚΚΕ, που πλέον έχουν προσχωρήσει στην ευρωπαϊσμό, μετά την κατάρρευση του σοβιετισμού.
Στον χώρο των διανοουμένων με την ευρύτερη, αλλά και τη στενή έννοια του όρου, συντελείται μια αληθινή «κοσμογονία». Ο πολλαπλασιασμός των ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθμών, η πληθώρα των νέων εντύπων, η εκθετική αύξηση των εκδόσεων, η επέκταση των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, η μεταβολή των εκπαιδευτικών στη μεγαλύτερη ίσως κατηγορία εργαζομένων, με δεκάδες ή και εκατοντάδες χιλιάδες μέλη, ο πολλαπλασιασμός των ποικίλων ιδρυμάτων των τραπεζών, των επιχειρήσεων, των κομμάτων, των ξένων ΜΚΟ, με τη συνεπικουρία των ποικίλων ευρωπαϊκών προγραμμάτων, αναδεικνύουν, για πρώτη φορά στην ελληνική Ιστορία, τη διανόηση σε μια ισχυρή κοινωνική κατηγορία/οιονεί τάξη, συνδεδεμένη οργανικά με τον εκδυτικισμό και την εγκατάλειψη της «στενής ελληνικής ταυτότητας».
Η διανόηση, ως ευρύτερη κοινωνική κατηγορία, αποτέλεσε εν τέλει τη σημαντικότερη κοινωνική βάση του σημιτικού εκσυγχρονισμού, όντας ταυτόχρονα και ο ιδεολογικός εκφραστής της. Γι’ αυτό η παλιά γκραμσιανή αντίληψη των οργανικών διανοουμένων δεν αρκεί πλέον για να περιγράψει το νέο κοινωνικό φαινόμενο της μαζικοποίησης των διανοουμένων. Θα μπορούσαμε μάλιστα να πούμε πως η περίοδος του σημιτικού εκσυγχρονισμού αποτέλεσε την ιστορική φάση της μεταπολίτευσης, κατά την οποία τα διανοούμενα στρώματα κατέστησαν ηγεμονικά στην ταξική συμμαχία μεταπρατών επιχειρηματιών, πολιτικών, κρατικής γραφειοκρατίας και διανοουμένων. Γι’ αυτό και στην ίδια την κυβέρνηση Σημίτη, με επικεφαλής τον ίδιο, θα εκπροσωπείται προνομιακά το καθηγητικό κατεστημένο, με μια πληθώρα εκπροσώπων.
«Καθοδήγηση»
Η οκταετία Σημίτη αποτέλεσε τη χρυσή εποχή της ηγεμονίας των διανοουμένων ως τάξεως. Γι’ αυτό εξ άλλου και η πολιτική των κυρίαρχων μεγάλων δυνάμεων, ιδιαίτερα των αγγλοσαξόνων, των ΗΠΑ και της Αγγλίας, θα επικεντρωθεί προνομιακά στον επηρεασμό και την ιδεολογική «καθοδήγηση» της διανόησης, ως αποφασιστικής σημασίας άξονα ελέγχου και επηρεασμού των οικονομικών και πολιτικών εξελίξεων στη χώρα. Η ιδεολογία, η πνευματική και πολιτισμική ηγεμονία, κατέστη αποφασιστικό όπλο της κυριαρχίας, σε μια εποχή που είχε αδυνατίσει ο ρόλος, αλλά και ο έλεγχος άλλων πυλώνων της εξουσίας και της εξάρτησης, όπως ο στρατός ή η εκκλησία. Τα αγγλοσαξωνικά ιδρύματα και πανεπιστήμια, σε διασύνδεση με τις εγχώριες αντένες των κολεγίων και των ποικίλων ιδρυμάτων και αποστολών, θα γίνουν σχεδόν οι αποκλειστικοί φορείς διαμόρφωσης των ηγετικών ομάδων της πολιτικής και της διανόησης.
Επειδή δε, στην περίοδο της παγκοσμιοποίησης και της οικοδόμησης της Αυτοκρατορίας, αποκτά καθοριστικό ρόλο η αναδιαμόρφωση της εθνικής συνείδησης, προς την κατεύθυνση των νέων αυτοκρατορικών μορφωμάτων, προνομιακό ρόλο στη νέα εποχή θα αποκτήσουν οι ιστορικοί και οι «στοχαστές». Αυτοί – μαζί με τους γλωσσολόγους, τους φιλολόγους, τους εκπαιδευτικούς – θα αναλάβουν να «ανακατασκευάσουν» το ιστορικό παρελθόν και να καταδείξουν την έκπτωση των παλιών «εθνικιστικών κατασκευών». Γι’ αυτό και η παλαιότερη επικέντρωση της ελληνικής διανόησης στην πολιτική οικονομία και την κοινωνιολογία, όπως συνέβαινε στην πρώτη μεταπολιτευτική περίοδο, όταν το ερώτημα ήταν η υπέρβαση της εξάρτησης και η αλλαγή της κοινωνίας προς όφελος των κυριαρχούμενων τάξεων, θα εγκαταλειφθεί. Τώρα το κέντρο βάρους θα περάσει στην «εκπαίδευση» των νεότερων γενεών, σύμφωνα με τους νέους κανόνες της «διαθεματικότητας» και του μεταμοντερνισμού, στην ψυχολογία για την αντιμετώπιση των ασθενειών της νεωτερικότητας, δηλαδή την προσαρμογή σε έναν άσπλαχνο κόσμο, η οικονομία θα μετακινηθεί προς τη διεύθυνση επιχειρήσεων και το «μάρκετινγκ», και προ παντός στην κατασκευή μιας «νέας Ιστορίας».
Ο μαρξισμός θα εγκαταλειφθεί εν μέρει ή μάλλον θα συγκεραστεί με τις μεταμοντέρνες θεωρίες της αποδόμησης, που θέτουν το βάρος, προνομιακά, στις μειονότητες, τον πολυπολιτισμό, γενικότερα στην κατεδάφιση της ενιαίας εθνικής, κάποτε και ταξικής συνείδησης – προϋπόθεση για την ενσωμάτωση/υποταγή στα υπό διαμόρφωση νέα αυτοκρατορικά μορφώματα.
Απόσπασμα από την εισαγωγή του βιβλίου του Γιώργου Καραμπελιά
Προφανώς, η πτώση του σοβιετικού στρατοπέδου, με σύμβολο την πτώση του τείχους του Βερολίνου, θα σηματοδοτήσει το τέλος μιας ολόκληρης ιστορικής εποχής.
Μέσα σε δύο ή τρία χρόνια θα ζήσουμε μια σαρωτική «αλλαγή παραδείγματος», χωρίς ίσως ιστορικό προηγούμενο. Η κατάρρευση του ανατολικού στρατοπέδου θα μεταφραστεί, στην Ελλάδα, στην κατάρρευση του «πατριωτικού» ΠΑΣΟΚ, περνώντας μέσα από το καθαρτήριο της υπόθεσης Κοσκωτά· η ευρωπαϊστική Αριστερά θα κυριαρχήσει στον Συνασπισμό της Αριστεράς, ο κόσμος θα γίνει για δέκα ή είκοσι χρόνια μονοπολικός.
Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας θα ολοκληρώσει την καθολική ανατροπή των παλιών γεωπολιτικών σταθερών. Ο εξαμερικανισμός και η υποταγή στα παγκοσμιοποιητικά ρεύματα του συρμού, θα καταστούν ιδεολογικά κυρίαρχα. Ποιος δεν θυμάται τα αναρίθμητα «Κλικ», τα καινούργια μπαρ, την εισβολή των ιδιωτικών τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών, τις νέες οικολογικές ευαισθησίες, με τους Οικολόγους-Εναλλακτικούς; Ο πατριωτισμός γίνεται ντεμοντέ για τη νεολαία. Ήδη το 1993 θα έχει αναδυθεί ένα νέο ιδεολογικό και πολιτικό τοπίο. Το ΠΑΣΟΚ κατεξοχήν – αλλά και η Δεξιά – θα μεταβληθεί σε κόμμα δυτικόστροφο και εκσυγχρονιστικό, διαδικασία που θα ολοκληρωθεί με την ανάληψη της ηγεσίας από τον Σημίτη το 1996· στην Αριστερά, ο Συνασπισμός, αφού αποχωρήσει το ΚΚΕ, θα ενσωματώσει τη νεότερη γενιά των στελεχών και των λίγων διανοουμένων του ΚΚΕ, που πλέον έχουν προσχωρήσει στην ευρωπαϊσμό, μετά την κατάρρευση του σοβιετισμού.
Στον χώρο των διανοουμένων με την ευρύτερη, αλλά και τη στενή έννοια του όρου, συντελείται μια αληθινή «κοσμογονία». Ο πολλαπλασιασμός των ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθμών, η πληθώρα των νέων εντύπων, η εκθετική αύξηση των εκδόσεων, η επέκταση των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, η μεταβολή των εκπαιδευτικών στη μεγαλύτερη ίσως κατηγορία εργαζομένων, με δεκάδες ή και εκατοντάδες χιλιάδες μέλη, ο πολλαπλασιασμός των ποικίλων ιδρυμάτων των τραπεζών, των επιχειρήσεων, των κομμάτων, των ξένων ΜΚΟ, με τη συνεπικουρία των ποικίλων ευρωπαϊκών προγραμμάτων, αναδεικνύουν, για πρώτη φορά στην ελληνική Ιστορία, τη διανόηση σε μια ισχυρή κοινωνική κατηγορία/οιονεί τάξη, συνδεδεμένη οργανικά με τον εκδυτικισμό και την εγκατάλειψη της «στενής ελληνικής ταυτότητας».
Η διανόηση, ως ευρύτερη κοινωνική κατηγορία, αποτέλεσε εν τέλει τη σημαντικότερη κοινωνική βάση του σημιτικού εκσυγχρονισμού, όντας ταυτόχρονα και ο ιδεολογικός εκφραστής της. Γι’ αυτό η παλιά γκραμσιανή αντίληψη των οργανικών διανοουμένων δεν αρκεί πλέον για να περιγράψει το νέο κοινωνικό φαινόμενο της μαζικοποίησης των διανοουμένων. Θα μπορούσαμε μάλιστα να πούμε πως η περίοδος του σημιτικού εκσυγχρονισμού αποτέλεσε την ιστορική φάση της μεταπολίτευσης, κατά την οποία τα διανοούμενα στρώματα κατέστησαν ηγεμονικά στην ταξική συμμαχία μεταπρατών επιχειρηματιών, πολιτικών, κρατικής γραφειοκρατίας και διανοουμένων. Γι’ αυτό και στην ίδια την κυβέρνηση Σημίτη, με επικεφαλής τον ίδιο, θα εκπροσωπείται προνομιακά το καθηγητικό κατεστημένο, με μια πληθώρα εκπροσώπων.
«Καθοδήγηση»
Η οκταετία Σημίτη αποτέλεσε τη χρυσή εποχή της ηγεμονίας των διανοουμένων ως τάξεως. Γι’ αυτό εξ άλλου και η πολιτική των κυρίαρχων μεγάλων δυνάμεων, ιδιαίτερα των αγγλοσαξόνων, των ΗΠΑ και της Αγγλίας, θα επικεντρωθεί προνομιακά στον επηρεασμό και την ιδεολογική «καθοδήγηση» της διανόησης, ως αποφασιστικής σημασίας άξονα ελέγχου και επηρεασμού των οικονομικών και πολιτικών εξελίξεων στη χώρα. Η ιδεολογία, η πνευματική και πολιτισμική ηγεμονία, κατέστη αποφασιστικό όπλο της κυριαρχίας, σε μια εποχή που είχε αδυνατίσει ο ρόλος, αλλά και ο έλεγχος άλλων πυλώνων της εξουσίας και της εξάρτησης, όπως ο στρατός ή η εκκλησία. Τα αγγλοσαξωνικά ιδρύματα και πανεπιστήμια, σε διασύνδεση με τις εγχώριες αντένες των κολεγίων και των ποικίλων ιδρυμάτων και αποστολών, θα γίνουν σχεδόν οι αποκλειστικοί φορείς διαμόρφωσης των ηγετικών ομάδων της πολιτικής και της διανόησης.
Επειδή δε, στην περίοδο της παγκοσμιοποίησης και της οικοδόμησης της Αυτοκρατορίας, αποκτά καθοριστικό ρόλο η αναδιαμόρφωση της εθνικής συνείδησης, προς την κατεύθυνση των νέων αυτοκρατορικών μορφωμάτων, προνομιακό ρόλο στη νέα εποχή θα αποκτήσουν οι ιστορικοί και οι «στοχαστές». Αυτοί – μαζί με τους γλωσσολόγους, τους φιλολόγους, τους εκπαιδευτικούς – θα αναλάβουν να «ανακατασκευάσουν» το ιστορικό παρελθόν και να καταδείξουν την έκπτωση των παλιών «εθνικιστικών κατασκευών». Γι’ αυτό και η παλαιότερη επικέντρωση της ελληνικής διανόησης στην πολιτική οικονομία και την κοινωνιολογία, όπως συνέβαινε στην πρώτη μεταπολιτευτική περίοδο, όταν το ερώτημα ήταν η υπέρβαση της εξάρτησης και η αλλαγή της κοινωνίας προς όφελος των κυριαρχούμενων τάξεων, θα εγκαταλειφθεί. Τώρα το κέντρο βάρους θα περάσει στην «εκπαίδευση» των νεότερων γενεών, σύμφωνα με τους νέους κανόνες της «διαθεματικότητας» και του μεταμοντερνισμού, στην ψυχολογία για την αντιμετώπιση των ασθενειών της νεωτερικότητας, δηλαδή την προσαρμογή σε έναν άσπλαχνο κόσμο, η οικονομία θα μετακινηθεί προς τη διεύθυνση επιχειρήσεων και το «μάρκετινγκ», και προ παντός στην κατασκευή μιας «νέας Ιστορίας».
Ο μαρξισμός θα εγκαταλειφθεί εν μέρει ή μάλλον θα συγκεραστεί με τις μεταμοντέρνες θεωρίες της αποδόμησης, που θέτουν το βάρος, προνομιακά, στις μειονότητες, τον πολυπολιτισμό, γενικότερα στην κατεδάφιση της ενιαίας εθνικής, κάποτε και ταξικής συνείδησης – προϋπόθεση για την ενσωμάτωση/υποταγή στα υπό διαμόρφωση νέα αυτοκρατορικά μορφώματα.
Σχόλια